Język ojczysty jest dla człowieka jednym z podstawowych narzędzi poznawania i rozumienia świata. To właśnie za pomocą języka (nieważne, czy w odmianie ustnej czy pisanej) człowiek zdobywa wiedzę. To poprzez język przyswaja i rozumie elementarne pojęcia i definicje poszczególnych wycinków rzeczywistości, jak również ustala i wyraża związki między nimi. To właśnie posługując się językiem, dokonuje w umyśle analizy mniej lub bardziej skomplikowanych zjawisk.

Język jest narzędziem rozumowania. Nie da się logicznego dowodu przeprowadzić inaczej niż poprzez język. Zdaniem Lwa Wygotskiego język jest instrumentem myślenia człowieka, a (…) dzielenie się społecznym zachowaniem (zarówno werbalnym jak i niewerbalnym) stanowi źródło uczenia się(…)¹.

Prawidłowością rozwojową jest, iż w okresie poniemowlęcym dzieci, wykorzystując słownictwo zdobyte w toku obcowania z dorosłymi, zaczynają „wspomagać” wykonywane przez siebie czynności, mówiąc o tym, co aktualnie robią lub zamierzają robić. Z czasem ta mowa głośna, włączająca się w działania dziecka, przechodzi w mowę wewnętrzną, ulegając zarazem skróceniu. Obserwujemy tutaj mechanizm interioryzacji (uwewnętrzniania — przyp. ŁR) czynności zewnętrznych i proces kształtowania się właściwych czynności myślowych².

Czynności myślowe można więc traktować jako pewnego rodzaju mowę wewnętrzną. Nie jest w związku z tym przypadkiem, iż u części ludzi myśleniu towarzyszą mimowolne ruchy narządów mowy, podobne do tych, jakie mają miejsce podczas mówienia³ — myślenie odbywa się najczęściej poprzez słowa, takie same jak te, które wypowiadamy, komunikując się z innymi osobami, często jest to po prostu rodzaj dialogu, wewnętrznego, który przypomina rozmowę z nauczycielem starającym się rozbudzić nowe możliwości ucznia⁴. Dowód prawdziwości powyższych tez może stanowić chociażby fakt, iż pewnych sytuacjach, zazwyczaj trudnych, obciążających psychicznie, związanych ze stresem, u osób dorosłych daje się zauważyć występujący przejściowo proces odwrotny do opisanego powyżej, a podobny do tego opisanego u dzieci — zjawisko eksterioryzacji (uzewnętrzniania) wewnętrznych czynności intelektualnych, objawiające się świadomym lub nieświadomym „myśleniem na głos”.

Związek języka z czynnościami intelektualnymi ma charakter globalny — rozciąga się również na (…) percepcję i działanie, które ulegają integracji w ramach systemu poznawczego pozostającego w ścisłej zależności od języka⁵, przy czym mamy tu do czynienia z oddziaływaniem dwukierunkowym: Rozwój spostrzegania i rozwój języka są procesami wzajemnie od siebie zależnymi: myślenie zależy od poziomu rozwoju umiejętności językowych, a rozwój języka zależy od myślenia⁶. Ten ścisły związek języka (a ściślej rzecz ujmując: mowy) z procesem myślenia nie pozostawia wątpliwości, iż: (…) mowa rozwijana w okresie dzieciństwa ma fundamentalne znaczenie dla rozwoju myślenia na przestrzeni całego życia (…)⁷. Od tego, jak człowiek opanuje tę umiejętność, zależeć będzie w bardzo istotnym stopniu całokształt jego dalszego rozwoju intelektualnego. Dość przywołać w tym miejscu wyniki badań, w wyniku których ustalono, iż umiejętność rozwiązywania przez człowieka problemów jest uzależniona od tego, w jakim stopniu potrafi on zwerbalizować ów problem i dotyczące go spostrzeżenia⁸.

Na koniec warto poczynić jedno zastrzeżenie. Powyższe fakty nie świadczą, iż język poprzedza myślenie. Całą wyłożoną tu teorię można by zawrzeć w stwierdzeniu: Język, jest wobec myślenia zjawiskiem wtórnym, lecz mimo to działa na rozwój intelektualny człowieka jak bardzo silny katalizator, a można nawet stwierdzić, że w znacznym (jeśli nie w decydującym) stopniu go warunkuje.

¹ D. Gołębniak, G. Teusz, Edukacja poprzez język, CODN, Warszawa 1996, s. 15. (wróć)

² J. Strelau, A. Jurkowski, Z. Putkiewicz, Podstawy psychologii dla nauczycieli, PWN, Warszawa 1975, s. 123-124. (wróć)

³ E. R. Hilgard, Wprowadzenie do psychologii, PWN, Warszawa 1968, s. 513. (wróć)

⁴ P. E. Bryant, A. M. Colman, Psychologia rozwojowa, przeł. A Bezwińska-Walerjan, Zysk i S-ka, Poznań 1997, s. 45. (wróć)

⁵ Ibidem, s. 46. (wróć)

⁶ A. Grządkowska, Nauka czytania przez czytanie, a pisania przez pisanie, [na:] http://www.vulcan.edu.pl/eid/archiwum/1998/02/nauka.html (03.08.2004). (wróć)

⁷ D. Gołębniak, G. Teusz, op. cit., s. 15. (wróć)

⁸ Vide: E. R. Hilgard, op. cit., s. 510. (wróć)

^^ do góry ^^

Share on Facebook