Pora na rozstrzygnięcie kolejnego dylematu, który jest źródłem nagminnie popełnianego błędu językowego, często spotykanego zarówno w mówionej, jak i pisanej odmianie języka, także, a może nawet przede wszystkim, w mediach i wypowiedziach osób mniej lub bardziej publicznych. Które formy są poprawne: wydaje się czy wydaje się być; okazać się czy okazać się być?

Problem nieprzypadkowo dotyczy tych dwóch czasowników, gdyż istnieje między nimi bardzo silny związek logiczny — wydawać się dotyczy pewnych domysłów, mniemań, złudzeń na temat jakiegoś elementu rzeczywistości, a okazywać się — rezultatu ich weryfikacji: albo coś okazuje się takie, jakie się wydawało (lub czym się wydawało), albo nie.

Jak więc powinno się mówić: pomysł wydawał się dobrym rozwiązaniem czy pomysł wydawał się być dobrym rozwiązaniem; tajemnicza postać okazała się dawnym przyjacielem czy tajemnicza postać okazała się być dawnym przyjacielem?

W przypadku obu czasowników dodawanie bezokolicznika być jest błędem. Moda na jego dodawanie do pewnego stopnia wydaje się związana z wpływem składni łacińskiej, a jeszcze bardziej — angielskiej konstrukcji seems to be.

Konstrukcje z czasownikami wydawać się i okazywać się tworzy się zgodnie z ogólnymi zasadami składni orzeczeń imiennych (szczegółowo omówiłem je w artykule Oczywiste jest czy oczywistym jest? — orzeczenia imienne i ich składnia, co oznacza, że poprawne schematy składniowe (rozpisując je, przyjmuję następujące oznaczenia: N₁ — rzeczownik w mianowniku; N₅ — rzeczownik w narzędniku; V — czasownik; A₁ — przymiotnik w mianowniku; A₅ — przymiotnik w narzędniku; Inf — bezokolicznik) to:
Coś (ktoś) wydaje się (okazuje się) czymś (kimś) [N₁ — V — N₅], np. Jan wydawał się mędrcem, przedmiot wydawał się rewolwerem;
Coś (ktoś) wydaje się (okazuje się) jakieś [N₁ — V — A₁], np. Jan okazał się niewinny, księżyc wydawał się mały;
Coś (ktoś) wydaje się (okazuje się) jakimś czymś (kimś) [N₁ — V — A₅ — N₅], np. Jan okazał się dobrym dyrektorem, księżyc wydawał się pulchnym rogalikiem

Schematy te są poprawne w odniesieniu do wszystkich form czasu, osoby, liczby i rodzaju czasowników wydawać się (wydać się) i okazać się (okazywać się).

Poza tym można spotkać konstrukcje z orzecznikiem w formie bezokolicznika według schematu:
Coś (ktoś) wydaje się (okazuje się) coś robić [N₁ — V — Inf], np. Jan wydawał się spać, obiekt wydawał się przyspieszać.

W pewnych przypadkach może pojawić się konstrukcja tego typu z bezokolicznikiem być, np. okazał się być w domu, wydawał się być za ścianą. Należy jednak zauważyć, że w tym przypadku słowo być występuje w znaczeniu przebywać, znajdować się i towarzyszy mu okolicznik miejsca. Prawdopodobnie tego typu konstrukcje również w sporej mierze przyczyniły się do upowszechnienia błędnych form.

Share on Facebook