Tym razem o kolejnym modnym i zdecydowanie nadużywanym słowie: metodologia. Przy okazji zajmę się też pokrewnymi wyrazami: metoda i metodyka, wyjaśniając ich znaczenie, wzajemny stosunek i zakres zastosowania.

Niestety, nie obejdzie się przy tej okazji bez kontrowersji, gdyż będę musiał posłużyć się pewnym językowym eksperymentem, by zweryfikować zasadność rozstrzygnięcia przyjętego przez autorów pewnego bardzo cenionego przeze mnie słownika…

Zakres stosowania słowa metodologia przez użytkowników języka jest zróżnicowany, najczęściej jednak występuje ono w języku firm zajmujących się różnego rodzaju audytami, badaniami statystycznymi, badaniami opinii publicznej, rynku, sporządzaniem ratingów itp. Można więc przeczytać, że dany podmiot stosuje określoną metodologię obliczeń, metodologię badań, metodologię ekspercką, a nawet… metodologię kontroli jakości lub metodologię klasyfikacji urządzeń.

Metodologia a metoda

O tym, że w powyższych kontekstach wyraz metodologia jest nadużywany i stosowany w sposób nieuzasadniony jego znaczeniem, świadczy definicja:

metodologia — nauka o metodach badań naukowych stosowanych w danej dziedzinie wiedzy¹

Owszem, niewątpliwie to, co owe firmy lub inne podmioty robią, ma naukowe, metodologiczne podstawy, jednak mówienie tu o metodologii na określenie sposobu prowadzenia ich działań jest jak strzelanie do komara z armaty. W powyższych przypadkach odpowiednie jest słowo metoda, definiowane jako:

metoda — świadomie stosowany sposób postępowania mający prowadzić do osiągnięcia zamierzonego celu²

Różnica między metodologią a metodą jest taka jak między medycyną a stawianiem baniek — stawianie baniek to jedna z dopuszczonych przez medycynę metod postępowania w terapii. Metodologia jest dziedziną nauki wskazującą możliwe do zastosowania w danym celu metody, rozpatrującą ich skuteczność i użyteczność, jednak do praktycznych działań nie wykorzystujemy metodologii jako takiej, lecz konkretne metody, wybrane na podstawie wiedzy metodologicznej. Możemy wiedzieć wiele o metodologii badań statystycznych i na podstawie tej metodologicznej wiedzy zdecydujemy, jaką metodą przeprowadzić konkretne badanie.

Metodologia jest teoretyczną wiedzą o metodach.
W praktycznych działaniach posługujemy się metodami, wybranymi na podstawie wiedzy z zakresu metodologii.

Nie da się więc nie zauważyć, że w podanych na początku przykładach słowo metoda jest o wiele bardziej trafne, gdyż wszystkie te sformułowania odnoszą się już do sfery działań praktycznych, sposobu ich wykonywania. Niewątpliwie jednak metody te powstały na gruncie jakiejś metodologii i znajdują w niej uzasadnienie, ale to juz zupełnie inna kwestia.

Metodologia a metoda — kontrowersje

Rozgraniczenie metody i metodologii może czasem wywoływać wątpliwości. Co prawda, autorzy Słownika poprawnej polszczyzny PWN zacierają granicę między tymi pojęciami, uznając, iż metodologia to także (oprócz swego podstawowego znaczenia) sposób wykonywania jakichś prac umysłowych, trudno jednak oprzeć się wrażeniu, że postąpili w tym wypadku bardzo arbitralnie i w zasadzie trudno jest w innych źródłach znaleźć podstawy do przyjętego przez nich dosyć mętnego rozwiązania. Krótko mówiąc: wyrazu metoda moglibyśmy używać w odniesieniu do jakichkolwiek czynności, a metodologia — tylko do czynności umysłowych. Nie jest to chyba dobre rozwiązanie, gdyż trudno orzec, jakie prace zaliczają się do umysłowych (rozróżnienie jest tylko na pozór oczywiste, a już nawet pobieżna analiza ujawnia, iż jest to kategoria wyjątkowo nieostra) — a ponadto nawet jeśli powiemy o metodologii obliczeń (przykład użycia słowa metodologia podany w SPP), to nie powiemy, że np. wykonujemy dodawanie metodologią pisemną. I wykonawszy ten prosty eksperyment językowy, wracamy do punktu wyjścia, gdyż mówiąc o metodologii obliczeń, mamy na myśli de facto nie sposób ich wykonywania, lecz… pewną teorię obliczeń, a więc metodologię w pierwszym znaczeniu, które okazuje się jedynym uzasadnionym.

Metodyka a metodologia

Pozostaje nam jeszcze dopowiedzieć, jak do metodologii i metody ma się metodyka. Wyraz ten ma dwa znaczenia:

Metodyka
1. zbiór zasad dotyczących sposobów wykonywania jakiejś pracy
2. dział pedagogiki omawiający cele i sposoby nauczania jakiegoś przedmiotu³

Dla nas istotne jest to pierwsze. Widzimy, że metodyka plasuje się gdzieś między metodologią a metodą.

Metodologia jest szeroko rozumianą teorią dotyczącą dostępnych w danej dziedzinie metod i ich cech funkcjonalnych. Metodyka ogranicza tę teorię do zasad właściwego doboru i stosowania metod, metoda zaś jest gotowym algorytmem działania.

W praktyce rozróżnienie, co jest metodyką, a co metodologią, jest bardzo często trudne. Metodyka zawiera się lub może zawierać w metodologii, bardzo często jednak dana metodyka jest tak rozbudowana, że nie różni się znacząco od metodologii. Jeśli mamy taki problem, to jeśli nie mówimy o pedagogice, bezpieczniej będzie używać słowa metodologia.

Metodologia, metodyka i metoda w pedagogice

Trzeba w tym momencie zauważyć, że w pedagogice kwestia używania tych słów wygląda inaczej niż w pozostałych dziedzinach. Przede wszystkim słowa metodologia do pedagogiki nie odnosi się w ogóle — praktycznie funkcję i znaczenie tego wyrazu w odniesieniu do tej dziedziny przejęło słowo metodyka. Na jej podstawie wdraża się w praktyce pedagogicznej określone metody pracy, czyli — krótko mówiąc — stosowane w praktyce sposoby prowadzenia czynności dydaktycznych. Tak więc słowo metoda występuje tu w znaczeniu nieodbiegającym od tego stosowanego w innych dziedzinach. Jeśli zaś chodzi o metodologię, to wyraz ten zarezerwowany jest w tej dziedzinie do mówienia o metodologii badań pedagogicznych, która jest rozumiana jako teoria tychże badań, gdyż w ich prowadzeniu posługujemy się naturalnie metodami badawczymi.

¹ http://sjp.pwn.pl/slownik/2567697/metodologia (wróć)

² http://sjp.pwn.pl/slownik/2482575/metoda (wróć)

³ http://sjp.pwn.pl/slownik/2567700/metodyka (wróć)

Share on Facebook