Znów to samo: niby oczywista rzecz, jedna zasada, ale sposobów zapisu w praktyce spotykamy nie dwa, jak to zwykle bywa, lecz aż trzy. Weźmy na przykład nazwę przybytku na załączonym obrazku: jedni (jak na fotografii) piszą mini bar, inni mini-bar, a jeszcze inni po prostu minibar.

Poprawna jest tylko jedna forma. Która i dlaczego właśnie ona, wyjaśnię w dalszej części artykułu.

Zasada ortograficzna

Zacząć należy od tego, że mini, mikro i makro to przedrostki, a nie oddzielne wyrazy. Z tego stwierdzenia wynika wprost, iż należy je zapisywać łącznie z poprzedzanymi rzeczownikami.

Istnieje szereg utrwalonych w polszczyźnie wyrazów, które potwierdzają tę regułę, np.
mini-: minikalkulator, minikomputer, minikrzyżówka, minirecital, minireportaż, minispódniczka, miniturniej;
mikro-: mikrobus, mikroelementy, mikrofala, mikrofilm, mikroklimat, mikrometr, mikroprocesor, mikrosystem;
makro-: makroekonomia, makroklimat, makrokosmos, makromodel, makroregion.

Analogicznie należy zapisywać łącznie wszelkie nowe formacje tego typu, np.
mini-: miniantena, miniaparat, minibar, minibasket, minibazar, minibus, minicentrum, miniciągnik, minicyrk, minidelikatesy, miniformacja, minigłośnik, minigolarka, minigolf, minijack (typ złącza audio), minikarta, miniklawiatura, minikonkurs, minikoszyk, minikuchenka, minikurs, minilaptop, minileksykon, minilodówka, minimalakser, minimarket, minimikser, minimysz, mininotebook, miniodbiornik, miniotwór, minipiekarnik, miniplebiscyt, minipralka, miniprogram, miniprojektor, miniprzełączmik, minirecenzja, minirozmówki, minissawka, minitenis, minituner, miniturbina, miniwieża, miniwybory, minizestaw, minizłącze;
mikro-: mikrobiologia, mikrochirurgia, mikrocząsteczka, mikroczujnik, mikrodrgania, mikroelektronika, mikrofaza, mikrofauna, mikrofibra, mikrofiltr, mikrogranulat, mikrokarta, mikrokosmos, mikrokryształ, mikrometeoryt, mikrominiatura, mikromodelarstwo, mikroorganizm, mikropęknięcie, mikroplankton, mikropor, mikroprzełącznik, mikroskala, mikrostruktura, mikrostyk, mikroszczelina, mikroprąd, mikrosystem, mikrotekstura, mikroturbina, mikroukład, mikrouszkodzenie, mikrouraz, mikrowieża, mikrowłókno, mikrozwierciadło;
makro-: makroelement, makroenergetyka, makrofotografia, makroplanowanie, makropolityka, makroorganizm, makroplankton, makroskala, makrosocjologia, makrostruktura, makrotekstura.

Dodać jeszcze należy, iż mikro jest także przedrostkiem oznaczającym pomniejszenie jednostki fizycznej milion razy, np. mikroamper (=1/1000000 ampera), mikrofarad (=1/1000000 farada) itd.

Wyjątki od reguły

Są pewne wyjątkowe sytuacje, w których odstępuje się od podanej pisowni. Pamiętać należy o jednej — jeśli przedrostek poprzedza wyraz rozpoczynający się wielką literą, stosujemy pisownię z dywizem, np. mini-Aloha. Tylko przedtem należy się upewnić, czy naprawdę poprzedzany rzeczownik zaczyna się wielką literą, bo gdy np. widzę zapis typu mikro-Volt na określenie mikrowolta (1/1000000 V), to chce mi się wyć…

Istnieją jednak konteksty, w których mini, mikro i makro funkcjonują jako samodzielne wyrazy. Nie jest ich jednak wiele. Najbardziej typowe to np. działania w skali makro, model w wersji mini, wersja w formacie mikro, zestaw mini itp. Tu jednak wątpliwości nie ma, gdyż wyrazy te występują w postpozycji — za rzeczownikami.

Dlaczego nie ma tych wyrazów w słowniku, a edytor tekstu podkreśla je jako błędne?

Wyżej podanej reguły należy przestrzegać niezależnie od tego, że moduł sprawdzania pisowni w edytorze tekstu wskazuje tego typu formacje pisane łącznie jako błędne — to tylko algorytm, który wszelkie wyrazy, których nie ma w bazie danych, traktuje w ten sposób. Proszę zauważyć, że nawet najobszerniejsze słowniki ortograficzne podają tylko część wyrazów z tymi przedrostkami — przyczyny są chyba oczywiste: gdybyśmy chcieli w słowniku uwzględnić wszystkie możliwe wyrazy z nawet najpopularniejszymi przedrostkami itd., to kieszonkowy słownik musiałby mieć wymiary obecnego wielkiego słownika. Inaczej się nie da. Proszę też nie sugerować się powszechnie stosowanymi błędnymi formami. Jeśli natomiast wpadnie państwu w ręce Mini słownik ortograficzny (!), proszę nie rozpalać stosu, bo to nieekologiczne, lecz po prostu wrzucić go do pojemnika z makulaturą — może po przemieleniu jeszcze będzie z niego jakiś pożytek…

Niezależnie od wszystkiego zauważyć trzeba, że szczególnie formacje z przedrostkami mini i mikro są we współczesnej polszczyźnie nadużywane, czasami wręcz można odnieść wrażenie, że niektórzy określenia małe lub bardzo małe usunęli ze swojego zasobu leksykalnego… Warto więc czasami zastanowić się, czy sięganie po tego typu modne przedrostki jest w danym kontekście konieczne.

Źródło błędów

Skąd biorą się błędne formy, jak chociażby ta utrwalona na załączonym obrazku (oj, zaliczył bank wpadkę, zaliczył…)?

Tendencja do zapisu rozdzielnego bierze się z mylnego przeświadczenia, iż mini, mikro i makro są przymiotnikami. Gdyby w istocie tak było, pisownia rozdzielna byłaby uzasadniona. Ale tak nie jest — nawet nie wykazują żadnego formalno-gramatycznego podobieństwa do przymiotników.

Skąd natomiast wziął się praktykowany przez niektórych zapis z dywizem (poprawny tylko wtedy, gdy poprzedzany rzeczownik zaczyna się wielką literą), trudno orzec, gdyż nie ma on żadnego uzasadnienia. Najprawdopodobniej jest on świadectwem niepewności i próbą ominięcia problemu ortograficznego przez zastosowanie zapisu pośredniego — ni to łącznie, ni rozdzielnie… Ot, taki językowy dziwoląg — jak to się mówi: ni pies, ni wydra.

Share on Facebook