Tym razem o kolejnym bardzo często błędnie stosowanym wyrazie, wskazującym na związek między przyczyną a skutkiem. Ileż to razy słyszymy lub czytamy, że coś stało się dzięki czemuś? Bardzo często też sami stosujemy tę konstrukcję, zwykle nie zastanawiając się, czy jest ona w danym kontekście właściwa. W dalszej części artykułu rozważymy sytuacje, w których ta konstrukcja bywa używana, i wskażemy, w których może ona być stosowana, a w których nie.

Kontekst I — dobry skutek

Przeanalizujmy kilka przykładów:
Dzięki temu zwycięstwu klub awansował o jedno miejsce w tabeli rozgrywek.
Dzięki temu lekarstwu szybko wyzdrowiałem.
Dzięki pomocy kolegi poprawnie wykonałem to zadanie.
Dzięki użytkownikom klikającym w reklamy nie muszę dokładać do prowadzenia tej strony.

W powyższych sytuacjach omawiana konstrukcja jest stosowana poprawnie. Co więcej, będzie ona poprawna, nawet jeśli podana przyczyna będzie zła. Ważne, że skutek jest dobry, np.
Dzięki tej porażce nasza drużyna uniknęła spotkania z bardzo silną reprezentacją Rosji.
Dzięki porażkom Górnika i Widzewa Legia awansowała na pierwsze miejsce tabeli.
Dzięki tej pomyłce poznałem wielu ciekawych ludzi.
Dzięki pobytowi w niewoli zyskał zdolność zachowania trzeźwego umysłu w trudnych chwilach.
W Trenie XIX Kochanowskiego pada nawet stwierdzenie, że dzięki śmierci Urszulka uniknęła wielu niebezpieczeństw, jakie mogłyby ją spotkać w życiu.

Porażka, pomyłka, pobyt w niewoli, śmierć nie są same w sobie niczym dobrym, jeśli jednak przypisany im zostaje dobry skutek, konstrukcja z dzięki jest dopuszczalna. Nie jest przy tym ważne, czy skutek ten jest pozytywny obiektywnie czy subiektywnie, możemy więc powiedzieć:
Dzięki zwycięstwu nad naszą drużyną ekipa rosyjska awansowała do półfinału turnieju.
Złodzieje dostali się do mieszkania dzięki naiwności jego gospodarza.
i nie będzie to oznaczać, że osobiście cieszymy się z takiego obrotu spraw (tu: z porażki naszych lub powodzenia złodziei), chociaż zawsze może znaleźć się ktoś, kto z braku wyczucia językowego lub ze złej woli może taki zarzut poczynić.

Kontekst II — zły skutek

Przyjrzyjmy się następującym zdaniom:
Dzięki tej porażce nasz klub spadł o jedno miejsce w tabeli rozgrywek.
Dzięki II wojnie światowej zginęło kilka milionów Polaków.
Budowla zawaliła się dzięki niefrasobliwości ekipy budowlanej.

Już na pierwszy rzut oka zdania te wydają się co najmniej mocno podejrzane. Są to konstrukcje błędne, ale z pewnym zastrzeżeniem.

Zasada ogólna

Przyimek dzięki może być stosowany tylko wtedy, gdy wyrażony w zdaniu skutek jest pozytywny (obiektywnie, według subiektywnej opinii nadawcy lub z punktu widzenia podmiotu zdania).

Sytuacje dwuznaczne

Przyjrzyjmy się jeszcze raz zdaniu:
Dzięki II wojnie światowej zginęło kilka milionów Polaków.

Może np. zdarzyć się jakiś neonazista lub zdeklarowany wróg narodu polskiego jako takiego, dla którego wymordowanie kilku milionów Polaków będzie czymś pozytywnym, wtedy taka konstrukcja zdradza jego stosunek do tej kwestii. Dlatego ilekroć widzę zdania sklecone w tym duchu, zastanawiam się, czy mam do czynienia z językową niekompetencją, czy z kimś, kto inaczej ocenia pewne zjawiska. Jeśli więc ktoś pisze, że:
Legia przegrała dzięki błędom obrońców.
to niewykluczone, że z jakichś powodów z tej porażki się cieszy (bo np. kibicuje innej drużynie, która skorzystała na wpadce Legii). Dlatego np. zdanie:
Dzięki błędom Hitlera Niemcy przegrały II wojnę światową.
da się obronić — po prostu autor cieszył się, że Niemcy przegrały wojnę. Volksdeutsch tak by nie powiedział ani nie napisał, a przynajmniej nie zrobiłby tego szczerze. Widzimy więc, że w niektórych wypadkach ocena danego skutku przez autora zdania ma jednak znaczenie.

Nie da się jednak nie zauważyć, że sytuacje te są na pograniczu normy, a ocena poprawności ww. zdań wymaga właściwej oceny subiektywnego nastawienia autora. Dlatego też zdecydowanie radzę w takich wypadkach używać konstrukcji równoznacznych, niebudzących zastrzeżeń poprawnościowych.

Konstrukcje zamienne

Jeżeli ze względu na negatywny charakter skutku lub ze względów stylistycznych nie można w danym kontekście użyć przyimka dzięki, należy użyć konstrukcji równoważnych, nienacechowanych emocjonalnie, np. z powodu, wskutek, za sprawą itp.:
Z powodu tej porażki nasz klub spadł o jedno miejsce w tabeli rozgrywek.
Wskutek II wojnie światowej zginęło kilka milionów Polaków.

Dzięki — interpunkcja

Najczęściej użytkownicy języka decydują się na błędne rozwiązania w zakresie interpunkcji. A przecież zasady są bardzo proste.

W zdaniach pojedynczych człon rozpoczynający się od dzięki nie powinien być wydzielany przecinkiem niezależnie od tego, czy znajduje się na początku czy na końcu zdania.

Na przykład:
Dzięki dobrym ludziom znalazł drogę do domu.
Znalazł drogę do domu dzięki dobrym ludziom.

Stawiamy przecinek przed dzięki tylko wtedy, gdy wyraz ten wprowadza zdanie podrzędne, czyli w konstrukcjach dzięki któremu (której) lub dzięki czemu.

Na przykład:
Spotkał ludzi, dzięki którym znalazł drogę do domu.
Spotkał dobrych ludzi, dzięki czemu znalazł drogę do domu.

Przypominam, iż w tego typu konstrukcjach przyimek dzięki jest już częścią zdania podrzędnego, toteż przecinek stawiamy przed nim. Przypominam o tym dlatego, iż w wielu wypadkach piszący automatycznie stawiają przecinek przed wyrazem któremu (albo której) lub czemu), zapominając, iż w pewnych sytuacjach konieczne jest jego przesunięcie. Identyczna zasada przesunięcia przecinka obowiązuje również w połączeniach wskutek czego, w wyniku czego, wskutek którego, w wyniku którego itp.

Share on Facebook