Refleksja na ten temat naszła mnie po napisaniu artykułu Raskolnikowi czy Raskolnikowowi? O odmianie nazwisk zakończonych na -ow. Po opublikowaniu go zdałem sobie sprawę, że forma tytułu jednej z najsławniejszych powieści Dostojewskiego nie budzi w nas sprzeciwu ze względu na jej rozpowszechnienie, lecz jeśli się nad nią poważnie zastanowić, łatwo zauważyć, iż jest ona niezgodna z ogólną zasadą odmiany nazwisk zakończonych na -ow. Czy w związku z tym jest ona poprawna? Oczywiście, w rozważaniach na ten temat nie ograniczę się jedynie do tego konkretnego nazwiska.

Zasada ogólna

Zasada mówi, że nazwiska podlegają odmianie (fanaberie osób, które nie życzą sobie, żeby ich nazwiska odmieniać, pomijam milczeniem). Jeśli użyjemy samego nazwiska, bez dodatkowych określeń, konieczność jego odmiany staje się oczywista — nikt nie powie *Grimm napisali wiele baśni, lecz Grimmowie napisali wiele baśni ani *Karamazow nie są przykładnym rodzeństwem, lecz Karamazowowie nie są przykładnym rodzeństwem. Problem powstaje, gdy do nazwiska dodamy określenia bracia, państwo lub podobne.

Forma nazwisk w połączeniu z wyrazami bracia i państwo

Rozpatrzmy problem na przykładzie nazwisk Karamazow, Grimm, Nowak i Urbanek.

Zasada odmieniania nazwisk obowiązuje również w odniesieniu do konstrukcji z wyrazem bracia (lub np. państwo), dlatego ponad wszelką wątpliwość poprawne i wzorcowe są formy: bracia Karamazowowie, państwo Karamazowowie, bracia Grimmowie, państwo Grimmowie, bracia Urbankowie, państwo Urbankowie, bracia Nowakowie, państwo Nowakowie.

Stosowanie po tych określeniach nazwisk w postaci nieodmienionej jest jednak dopuszczalne, ale tylko w odniesieniu do nazwisk obcych, co oznacza, że można użyć form bracia Karamazow lub bracia Karamazowowie, państwo Karamazow lub państwo Karamazowowie, bracia Grimm lub bracia Grimmowie, państwo Grimm i państwo Grimmowie, jako że właśnie są to nazwiska obce. Jednak poprawne będą tylko formy bracia Urbankowie i państwo Urbankowie (nie *bracia Urbanek ani *państwo Urbanek) lub bracia Nowakowie, państwo Nowakowie (nie *bracia Nowak ani *państwo Nowak), ponieważ są to nazwiska rodzime.

Zalecenie

Niby więc nie ma o co kopii kruszyć, ale warto zauważyć, że „dopuszczalne” nie znaczy jednak „wzorcowe”. Jak w takiej sytuacji postępować? Gdy mówimy o powieści Dostojewskiego, lepiej zachować utrwalony w tradycji kształt, czyli Bracia Karamazow (taka forma przyjęła się i stosują ją wszyscy tłumacze i wszystkie źródła), kiedy jednak mówimy nie o tytule, lecz bohaterach tego dzieła, lepiej mówić np. Bohaterami powieści są trzej bracia Karamazowowie. Nie ma jednak żadnego, poza wspomnianą „dopuszczalnością”, uzasadnienia dla form bracia Grimm ani państwo Grimm, jeśli jednak tak powiemy, nie popełnimy błędu. Nie do przyjęcia są natomiast formy *bracia Urbanek, *państwo Urbanek, *bracia Nowak, *państwo Nowak.

Pamiętajmy, że formy zgodne z normą są jednak o wiele lepsze i godniejsze rozpowszechniania niż formy jedynie „dopuszczalne”…

Share on Facebook