Tym razem o kolejnym nadużywanym słowie. Nadużywanym, czyli samym w sobie poprawnym, ale błędnie stosowanym, tj. używanym zarówno tam, gdzie trzeba, tam, gdzie nie trzeba, i tam, gdzie nie można.

Ileż razy czytamy, że np.
Twórcy oprogramowania wprowadzili w tej wersji nowe funkcjonalności.
Lista funkcjonalności tego modelu jest imponująca.
Warto zwrócić uwagę na funkcjonalność o nazwie ***, pozwalającą na…
Urządzenia różnią się liczbą dostępnych funkcjonalności.
Urządzenia różnią się funkcjonalnościami.

Nie trzeba wielkiej inteligencji, by stwierdzić, że mamy do czynienia z nadużyciem — wystarczy tylko znajomość znaczeń słów.

Różnica znaczeniowa

Słowo funkcjonalność jest derywowane od przymiotnika funkcjonalny, czyli:

funkcjonalny
1. «dobrze spełniający swoją funkcję»
2. «dotyczący funkcjonowania lub funkcji czegoś w jakimś systemie» ¹

Z tego wynika jasno, iż funkcjonalność to jakość spełniania przez coś określonej funkcji. Może wynikać z różnych szczegółowych możliwości (np. tzw. funkcji urządzenia), ale z żadną z nich nie jest tożsama. Potwierdza to też definicja samego słowa funkcja (wybieram tylko istotne dla naszych rozważań znaczenia).

funkcja
1. «zadanie, które spełnia lub ma spełnić jakaś osoba lub rzecz» […]
3. «możliwość wykonania określonej operacji przez urządzenie lub program komputerowy» […]²

Najczęściej jest tak, iż funkcjonalność urządzenia wynika z funkcji, w jakie jest wyposażone. W sumie to właśnie zwiększeniu funkcjonalności sprzętu służy wyposażanie go w konkretne funkcje. Są to jednak funkcje, nie funkcjonalności. Urządzenie cechuje się funkcjonalnością, bo ma dużo funkcji i/lub są one odpowiednie pod kątem zadań, jakie ma spełniać. Funkcje służą funkcjonalności, albo i nie służą, jeśli są źle dobrane lub zbędne.

Wyjaśnijmy to na przykładzie telefonu. Nie będzie on funkcjonalny, nawet jeżeli będzie oferował 200 cudownych funkcji multimedialnych, sieciowych itp., ale np. seryjnie zrywa połączenia w trakcie rozmowy, gdyż właśnie prowadzenie rozmów jest podstawową funkcją tego typu urządzenia. Jeśli da się przez niego rozmawiać — już jest funkcjonalny. Jeśli dodatkowo wyposażymy go w pojemną i łatwą w obsłudze książkę adresową, czytelny wyświetlacz, rejestr połączeń, szybki dostęp do wybranych numerów i tryb głośnomówiący, będzie lepiej spełniał swą funkcję, a więc stanie się bardziej funkcjonalny, będzie się cechował lepszą funkcjonalnością.

Ta zdroworozsądkowa wykładnia zbieżna jest z definicją zamieszczoną w Wikipedii:

Funkcjonalność — w technice zbiór atrybutów urządzenia, oprogramowania lub systemu, określających zdolność do dostarczenia funkcji zaspokajających wyznaczone i zakładane potrzeby, podczas używania w określonych warunkach. ³

Proszę przy tym zauważyć, że ta definicja raczej wyklucza używanie słowa funkcjonalność w liczbie mnogiej.

Przykłady

Przyjrzyjmy się jeszcze raz podanym na początku przykładom:
1. Twórcy oprogramowania wprowadzili w tej wersji nowe funkcjonalności.
2. Lista funkcjonalności tego modelu jest imponująca.
3. Warto zwrócić uwagę na funkcjonalność o nazwie ***, pozwalającą na…
4. Urządzenia różnią się liczbą dostępnych funkcjonalności.
5. Urządzenia różnią się funkcjonalnościami.

W przykładach 1—4 ewidentnie mamy do czynienia z nieuprawnionym użyciem słowa funkcjonalność, gdyż chodzi tu zdecydowanie o funkcje.

W przykładzie 5. jest podobnie, ale warto zwrócić uwagę, że można by stworzyć podobną konstrukcję:
Urządzenia różnią się funkcjonalnością.

Będzie to oznaczać, że mają inne przeznaczenie (inną funkcję do spełnienia) albo jedno z nich spełnia tę samą funkcję lepiej, a drugie gorzej. Przypominam w tym miejscu, że słowa funkcjonalność używa się w liczbie pojedynczej.

Funkcjonalność poza techniką

Funkcjonalność można rozpatrywać nie tylko odnośnie do urządzeń. Można np. określić funkcjonalność wstępu, zakończenia i odniesienia się do wymaganych kontekstów w pracy pisemnej ucznia, np. wypracowaniu maturalnym. Znaczy to tyle, że dany element w pracy spełnia swoją funkcję pod kątem realizacji tematu i kompozycji samej pracy. Jeśli nie, oznacza to, że jest niefunkcjonalny, czyli „od czapy”.

O słowie funkcja raz jeszcze

Problem w tym, że pojawia się inna kwestia związana z niejednoznacznością słowa funkcja: można je rozumieć jako określenie pewnej opcji, trybu w urządzeniu lub określenie zadania, jakie ma ono realizować. Wróćmy do przykładu telefonu. Jego podstawową funkcją jest prowadzenie rozmów, a prócz tego może mieć inne użyteczne pod tym kątem funkcje, np. powtarzanie ostatniego numeru (redial) lub uzupełnianie wprowadzanego numeru propozycjami numerów znajdujących się w książce adresowej lub rejestrze połączeń. Prócz tego pojawiają się jednak funkcje pozwalające z nowoczesnego telefonu korzystać jak z komputera (przeglądarka internetowa, klient e-mail, edytory tekstów itp.) lub nawigacji GPS. Ponieważ w takiej sytuacji telefon, a właściwie już smartfon, wkracza w zakres funkcji typowych dla innych urządzeń, a niemających już nic wspólnego z jego podstawową funkcją, niektórzy forsują pogląd, iż ww. dodatki to jednak funkcjonalności. Nie. To nie są funkcjonalności. Są to po prostu nadal funkcje, tyle że umożliwiające inne zastosowanie takiego urządzenia…

Do zapamiętania

Podsumujmy

Funkcja to zadanie wykonywane przez kogoś lub coś albo możliwość wykonania określonej czynności przez urządzenie.
Funkcjonalność to jakość spełniania określonej funkcji lub wykonania danej czynności przez urządzenie.

¹ http://sjp.pwn.pl/haslo.php?id=2558726 (wróć)

² http://sjp.pwn.pl/slownik/2558721/funkcja (wróć)

³ http://pl.wikipedia.org/wiki/Funkcjonalno%C5%9B%C4%87 (wróć)

Share on Facebook