Nierzadko spotykam się z pytaniami dotyczącymi stosowania lub niestosowania wielkiej litery w pisowni wyrazów takich jak morze, góra, jezioro, cieśnina itp. przy okazji podawania nazw obiektów geograficznych. Fakt, że te wyrazy niekiedy rozpoczynane są wielką literą, niekiedy małą wprowadza u niektórych dezorientację. Niepotrzebnie. Jak w większości wypadków zasada jest prosta, a problem sprowadza się do jej zrozumienia i zastosowania w praktyce.

Kiedy wielka litera?

Wyrazy takie jak morze, półwysep, góra, ocean, jezioro, przełęcz itp. rozpoczynamy wielką literą, jeśli wchodzą one w skład nazwy własnej jako całości, np.

Cieśnina Beringa, Cieśnina Gibraltarska, Cieśnina La Perouse’a, Cieśnina Magellana, Cieśnina Singapurska;
Góra Kościuszki, Góra Strzeleckiego, Góra Czerskiego, Barania Góra, Babia Góra, Łysa Góra;
Góry Stołowe, Góry Świętokrzyskie, Góry Tokajsko-Slańskie, Góry Czerskiego, Wielkie Góry Wododziałowe, Góry Borszczowoczne;
Jezioro Wiktorii, Jezioro Małgorzaty, Jezioro Nidzkie, Jezioro Powidzkie, Jezioro Alberta, Jezioro Rudolfa;
Morze Bałtyckie, Morze Czarne, Morze Barentsa, Morze Śródziemne, Morze Karaibskie, Morze Arktyczne, Morze Rossa, Morze Łaptiewów;
Ocean Indyjski, Ocean Spokojny, Ocean Atlantycki;
Półwysep Helski, Półwysep Skandynawski, Półwysep Iberyjski, Półwysep Arabski, Półwysep Kolski, Półwysep Murawiowa-Amurskiego;
Przełęcz Diatłowa, Przełęcz Mamisońska, Przełęcz Jałowiecka Południowa, Przełęcz pod Orłem, Przełęcz Dukielska;
Przylądek Dobrej Nadziei, Przylądek Igielny, Przylądek Północny;
Rzeka Żółta, Rzeka Czarna, Rzeka Czerwona;
Zatoka Meksykańska, Zatoka Gwinejska, Zatoka Hudsona, Zatoka Perska, Zatoka Świętego Wawrzyńca.

Co warto zauważyć, bardzo często przedmiotowe słowa wiążą się w nazwach geograficznych z przymiotnikami, rzeczownikami w dopełniaczu lub wyrażeniami przyimkowymi.

Kiedy mała litera?

Wyrazy takie jak morze, półwysep, góra, ocean, jezioro, przełęcz itp. rozpoczynamy mała literą, jeśli są on tylko określeniami gatunkowymi, niewchodzącymi w skład nazwy własnej, w związku z tymi można je pominąć, np.

cieśnina Bosfor, cieśnina Dardanele, cieśnina Ormuz;
góra Śnieżka, góra Kilimandżaro, góra Gerlach, góra Łysica;
góry Tatry, góry Ałtaj, góry Karkonosze, góry Himalaje, góry Andy, góry Kordyliery, góry Ardeny;
jezioro Śniardwy, jezioro Mamry, jezioro Bajkał, jezioro Turkana, jezioro Balaton;
morze Bałtyk, morze Adriatyk;
ocean Pacyfik, ocean Atlantyk;
półwysep Synaj, półwysep Ptasia Głowa, półwysep Kamczatka, półwysep Alaska;
przełęcz Akbajtał, przełęcz Anzob, przełęcz Zawrat, przełęcz Krzyżne, przełęcz Czarna Ławka;
przylądek Horn, przylądek Lions Rump, przylądek Cape Leeuwin, przylądek Canaveral;
rzeka Kongo, rzeka Wisła, rzeka Wołga, rzeka Moskwa, rzeka Niger, rzeka Warta
zatoka Trondheimsfjorden, zatoka Hanöbukten, zatoka Wielka Syrta zatoka Ungawa.

Zauważmy, że każda z wyżej podanych nazw istnieje bez słowa np. morze, cieśnina, półwysep itd. Wyrazy te nadają tym połączeniem charakter pleonazmów, gdyż wiadomo, że Bałtyk to morze, a Pacyfik ocean, zwykle jednak używa ich się, aby mniej obeznanym z geografią osobom wskazać, jakiego typu obiekt geograficzny wskazuje dana nazwa (nie każdy musi wiedzieć, że Zawrat to przełęcz a Dardanele to cieśnina), czasami też zdarza się, że istnieje potrzeba rozróżnienia obiektów noszących tę samą nazwę — Kongo i Niger mogą oznaczać rzekę lub państwo, a Wisła i Moskwa są nazwami i miast, i rzek.

Pozostałe wątpliwości — jak wyjaśniać?

Oczywiście, w wypadku egzotycznych nazw wątpliwości zawsze będą, ale wystarczy wtedy zajrzeć do encyklopedii lub jakiegoś wiarygodnego wykazu — jeśli określenie typu obiektu będzie podane jako część jego nazwy, zapisujemy ten wyraz wielką literą, jeśli zaś dany wyraz nie zostanie użyty lub pojawi się w nawiasie lub w definicji — wówczas zapisujemy go małą literą.

Podsumowanie

W zależności od tego, czy jeden z omawianych wyrazów wchodzi w skład nazwy własnej czy stanowi tylko określenie typu obiektu, do którego nazwa się odnosi, pisownia tego samego obiektu może być zróżnicowana, np.

Share on Facebook