Która wersja jest poprawna: kościół Marii Panny czy Maryi Panny? Pytanie ma sens, gdyż w praktyce spotykamy się z obiema formami — zarówno w różnego rodzaju tekstach, jak i nazwach kościołów lub parafii. Skąd wzięły się te rozbieżności? Czy mają one jakieś znaczenie? Odpowiedzi udzielam w dalszej części artykułu.

Pochodzenie i historia form Maria i Maryja

I tak, i tak. Obie formy odnoszą się do tego samego imienia — Maria, czyli zlatynizowanej formy imienia Miriam (bo tak naprawdę miała na imię Matka Boża), tyle że przyjęły się w różny sposób.

Pierwotnie imię Maria zapożyczyliśmy do polszczyzny z łaciny w postaci fonetycznej. Trzeba bowiem wiedzieć, że w języku łacińskim imię Maria wymawiano w ten sposób, że głoska i była artykułowana oddzielnie, dlatego też wyraz ten po zapożyczeniu wymawiano jako marija, a więc tak jak w źródłowej łacinie. Był to zresztą typowy sposób przyswajania tego typu wyrazów. Z biegiem czasu wymowa nieco się zmieniła. Dotyczyło to jednak jakości, nie liczby głosek. Otóż w tego typu zapożyczeniach po niektórych głoskach pierwotne i pozostawało w niezmienionej postaci, stąd dawne formy typu wigilija (wigilia), zofija (Zofia), lilija (lilia), ewangelija (ewangelia), po innych zaś pierwotne i przechodziło w y — stąd też formy historyja (historia), psalmodyja (psalmodia) czy wspomniana Maryja. Co więcej, imię to przez czas jakiś występowało w polszczyźnie tylko w tej formie i odnosiło się do Matki Bożej.

Forma Maria pojawiła się w polszczyźnie wtórnie. W tym wypadku za podstawę zapożyczenia przyjęto nie wymowę, lecz pisownię wyrazu.

I w tym momencie dochodzimy do tego, co najciekawsze w tej całej historii. Otóż w polskiej tradycji katolickiej Jezus i Jego matka były postaciami otoczonymi szczególnym kultem do tego stopnia, że nie uważano za stosowne nadawać ich imion grzesznikom, a więc komukolwiek spośród ludzi, inaczej niż np. w Hiszpanii, gdzie imię Jesus, czytane jako hesus, popularne jest do dziś. Poza Hiszpanią imię Jezus raczej nie było nadawane ludziom, lecz imię Maria ani w Hiszpanii, ani w innych krajach zachodnich nie stanowiło onomastycznego tabu i było często nadawane, zwłaszcza osobom z wyższych sfer. Siłą rzeczy pojawić się musiało jako imię „pospolite” również w Polsce, lecz tu opory przed jego zeświecczeniem były dosyć duże, co wynikało z faktu, iż Polska wyróżniała się na tle innych państw chrześcijańskich niespotykanym nigdzie indziej w takiej intensywności przywiązaniem do kultu maryjnego, który na zachodzie Europy pod wpływem protestantyzmu osłabł lub wręcz został zarzucony. W związku z tym przyjęło się salomonowe rozwiązane — skoro ekspansji imienia Maria zatrzymać się nie dało, przyjęto je w formie używanej do dziś, a zadomowioną z dawien dawna formę Maryja pozostawiono na określenie Matki Bożej (a w dawnej polszczyźnie również np. Marii Magdaleny). I podział ten, chociaż zapewne powstał i utrwalił się spontanicznie, obowiązuje do dziś, tym bardziej że forma pierwotna jest powszechnie odczuwana jako archaiczna. Z podobnych przyczyn powstały także imiona takie jak Marianna czy Maryla, niewątpliwie kojarzące się z imieniem Marii, lecz brzmiące na tyle inaczej, że ich używanie nie powoduje wrażenia sekularyzacji imienia Bożej Rodzicielki.

Maria czy Maryja?

Czy w takim razie osoby mówiące lub piszące o Marii Pannie, nie Maryi Pannie popełniają błąd? Nie. Podział, o którym wspomniałem, ma charakter zwyczajowy, nie normatywny lub systemowy. Chodzi o to samo imię, a fakt, że ktoś czasem zastępuje starą formę nowszą, nie razi i błędem nie jest. Niewątpliwie jednak sytuacja odwrotna, czyli nazwanie współczesnej Marii Maryją byłoby postrzegane jako pretensjonalne i jeśli nawet nie uznano by tego za niestosowne, niewątpliwie odbierane byłoby jako dziwne. Tak samo nikt obecnie nie wpadłby chyba na szalony pomysł nazwania biblijnej Marii Magdaleny *Maryją Magdaleną.

Słówko o pisowni

Pisownia obu analizowanych form z jednej strony odzwierciedla ich wymowę, z drugiej jednak pozostaje w zgodzie z wymogami ortografii, które opisałem w artykule Odmiana wyrazów zakończonych na -ia oraz -ja.

Share on Facebook