Nie zwykliśmy zastanawiać się nad rzeczami oczywistymi, a czasami warto by to zrobić, bo ich oczywistość zwykle polega tylko na tym, że znamy je od zawsze. Gdy się jednak nad nimi chwilę zastanowić, można dojść do ciekawych wniosków.

I tak przy okazji Wielkiego Tygodnia naszła mnie po raz kolejny myśl, że nasz pozornie spójny system nazywania dni tygodnia jest w istocie bardzo niekonsekwentny, przy czym ta niekonsekwencja nie jest dziełem przypadku, lecz raczej skutkiem nałożenia się na siebie dwóch porządków, zakorzenionych w tradycji i religii. Ja, oczywiście, postaram się na ile to tylko możliwe skupić na samym języku.

Ale po kolei. Znaczenie nazw poszczególnych dni tygodni jest oczywiste nawet dla laika:
poniedziałek — dzień po niedzieli,
wtorek — wtóry, czyli drugi dzień tygodnia,
środa — środkowy dzień tygodnia,
czwartek — czwarty dzień tygodnia,
piątek — piąty dzień tygodnia,
sobota — sabat, czyli szabat albo szabas, w tradycji judaistycznej dzień święty, rozpoczynający się (o czym warto pamiętać) w piątek o zachodzie słońca i trwający do zachodu słońca w sobotę,
niedziela — dzień, w którym się nie działa, czyli nic nie robi, nie pracuje.

Warto w tym momencie zapytać, jaki jest pierwszy dzień tygodnia. I tu sprawa się komplikuje. Powszechnie przyjmuje się, że jest to poniedziałek. I potwierdzi to większość katolików, wychodzących z założenia, że jeśli poniedziałek jest pierwszy, to niedziela, jest siódma, czyli ostatnia. A wiadomo, że Bóg przez sześć dni stwarzał świat, a siódmego odpoczywał — i na pamiątkę tego w niedzielę ludzie też odpoczywają. Katolik taki raczej nie będzie pamiętał, że w czasie mszy niedziela nazywana jest pierwszym dniem tygodnia. Dla żyda z kolei oczywiste jest, że siódmym dniem tygodnia, w którym zakazana jest jakakolwiek praca, jest szabas, który przypada w większości na sobotę (aż do zachodu słońca), a w myśl takiej rachuby pierwszy dzień tygodnia rozpoczyna się o zachodzie słońca w sobotę i trwa do zachodu słońca w niedzielę, czyli, upraszczając sprawę, w większości przypada na niedzielę. I warto zauważyć, że w kalendarzach tabelkowych ta niekonsekwencja jest szczególnie widoczna — w niektórych w pierwszej kolumnie od lewej uwidocznione są niedziele, w innych poniedziałki.

Obowiązujący w Polsce system nazywania dni tygodnia łączy te dwa porządki. Oczywiście, nazwy wtorek, czwartek i piątek wskazują, iż pierwszym dniem tygodnia, od którego zaczyna się liczenie, jest poniedziałek, jednak pozostałe stanowią pewien problem. Chodzi przede wszystkim o środę, bo jeśli uznamy, że zgodnie z nazwą ma to być środkowy dzień tygodnia, to wyjdzie na to, że tydzień powinien kończyć się w piątek — wtedy środa byłaby pośrodku. Tylko co z sobotą i niedzielą? Nie ma sensu tłumaczyć, że środa to środek tygodnia roboczego, a sobota i niedziela jako dni dla wielu wolne są poza tą rachubą. Bzdura, gdyż idea pięciodniowego tygodnia pracy jest o wieki młodsza niż nazwa środa. Sprawa upraszcza się, gdy jako pierwszy dzień tygodnia wskażemy niedzielę — wtedy środa znajdzie się istotnie w samym środku tygodnia — niedziela, poniedziałek i wtorek będą przed nią, a czwartek, piątek i sobota po niej.

Należy też zwrócić uwagę na nazwę poniedziałek. Występujący w niej przedrostek po- sugeruje, że jest to dzień po czymś, w tym wypadku po niedzieli, a to z kolei wskazuje, iż w tej rachubie pierwszym dniem tygodnia jest niedziela, po niej jest poniedziałek, a potem kolejne dni.

Z powyższych rozważań wynika, że:
1. nazwy wtorek, czwartek i piątek jednoznacznie wpisują się w rachubę, w której pierwszym dniem tygodnia jest poniedziałek.
2. Nazwy poniedziałek, środa, sobota (ta ostatnia w związku z odniesieniem do tradycji judaistycznej) jednoznacznie wpisują się w rachubę, w której pierwszym dniem tygodnia jest niedziela.
3. Sam status nazwy niedziela jest dwuznaczny: dosłownie będzie wiązała się z tradycją traktującą ten dzień jako ostatni w tygodniu, jednak w kontekście nazwy poniedziałek powinna być postrzegana jako określenie pierwszego dnia tygodnia, ówże poniedziałek poprzedzającego.

No i bądź tu człowieku mądry…

Share on Facebook