Jakieś dwa tygodnie temu media obiegły informacje o ambitnych planach polskiej firmy chcącej mocniej zaistnieć w świadomości kibiców piłkarskich w kraju i w Europie. Oczywiście, nie pisałbym o tym, gdyby nie pewien problem interpunkcyjny, na który zwróciłem uwagę, czytając dwa różne newsy napisane w krótkim odstępie czasu przez tę samą redakcję. Przykład, który omówię poniżej, jest bardzo reprezentatywny dla wątpliwości wielu użytkowników języka, którzy zastanawiają się, czy kolejne przymiotniki należy oddzielać przecinkami.

Na poniższym zdjęciu zamieściłem fragmenty zrzutów ekranu dwóch newsów:

Jak widać, w pierwszym z nich w wyrażeniu największy polski producent przecinek nie występuje, w drugim zaś w identycznie brzmiącym wyrażeniu przecinek się pojawił. Pytanie brzmi: w którym z newsów zastosowano prawidłową interpunkcję?

Przede wszystkim zauważyć należy, że obecność przecinka lub jego brak w tego typu konstrukcjach w istotny sposób modyfikuje znaczenie. Aby w pełni zrozumieć, na czym polega różnica, należy przypomnieć sobie zasady, z których wynika, że:

Przecinkiem nie rozdzielamy dwóch kolejnych przymiotników, jeżeli stanowią one integralną całość, tj. jeden z nich zawęża zakres wyznaczany przez inny.
Przecinkiem rozdzielamy przymiotniki określające dwie niezależne właściwości.

1. Gdy obecność przecinka powoduje powstanie informacji fałszywej

Zgodnie z powyższym w wyrażeniu
największy polski producent
drugi przymiotnik zawęża zakres wyznaczany przez pierwszy, co tutaj akurat oznacza, że mowa nie o największym producencie w ogóle, lecz o największym producencie polskim, tj. największym producencie w Polsce. Z kolei w wyrażeniu
największy, polski producent
oba określenia istnieją niezależnie, tak więc producent jest największy w ogóle, a przy okazji wspomina się, że jest to firma polska.

Oczywiste jest, iż wspomniana w przytoczonych wiadomościach medialnych firma nie jest największym producentem elektroniki w ogóle, lecz największym spośród producentów polskich, tak więc jedynie słuszna jest w tym wypadku wersja bez przecinka, a wersja z przecinkiem jest po prostu kłamliwa (bo najwięksi producenci w tej branży to firmy zagraniczne).

Podobnie jest w następującej parze:
pierwsza warszawska kawiarnia,
pierwsza, warszawska kawiarnia.
Otóż pierwsze wyrażenie dotyczy pierwszej kawiarni spośród tych powstałych w Warszawie, a drugie jest absolutnie kłamliwe, gdyż sugeruje, jakoby pierwsza kawiarnia w ogóle powstała w Warszawie, co jest oczywistą nieprawdą — pierwsza kawiarnia na pewno nie powstała w Warszawie. A gdzie? Tego nie wiadomo, lecz jedna z wersji głosi, że miało to miejsce w Wiedniu (nawiasem mówiąc, założyć ją miał Polak, ale to już inna historia, w dodatku ciekawa), inne wskazują na Egipt, Turcję (co jest bardziej prawdopodobne). Kiedy założono pierwszą kawiarnię w Warszawie, nie pamiętam.

I jeszcze jeden przykład tego typu:
najwybitniejszy polski piłkarz,
najwybitniejszy, polski piłkarz.
Pierwsze wyrażenie dotyczy najwybitniejszego piłkarza spośród Polaków, a drugie sugeruje, że najwybitniejszy w ogóle piłkarz był lub jest Polakiem, co jest nieprawdą (niestety).

Dwa wyżej omówione przykłady są skrajne, gdyż dotyczą sytuacji, w których jedno ze zdań wskutek błędnej interpunkcji staje się nieprawdziwe. Nie zawsze jednak tak jest.

2. Gdy obecność lub brak przecinka nie prowadzi do fałszu, lecz może wprowadzić w błąd

Przeanalizujmy taką np. parę:
pierwszy czterodrzwiowy samochód firmy X,
pierwszy, czterodrzwiowy samochód firmy X.
W pierwszym wyrażeniu mowa o tym, że wspomniany samochód niekoniecznie jest pierwszym w ogóle autem firmy, lecz pierwszym w jej historii modelem czterodrzwiowym (wcześniej firma mogła produkować np. modele dwu-, trzy- lub pięciodrzwiowe. Z drugiego wynika natomiast, że mowa o pierwszym w ogóle samochodzie wyprodukowanym przez firmę X, a oprócz tego wspomina się, że jest to model czterodrzwiowy.

I jeszcze jedna para:
najstarszy murowany dom w tej dzielnicy znajduje się przy ulicy Y,
najstarszy, murowany dom w tej dzielnicy znajduje się przy ulicy Y.
W pierwszym zdaniu mowa o najstarszym spośród domów murowanych (mogą w tej dzielnicy być dużo starsze budynki, ale np. drewniane), w drugim o najstarszym w ogóle budynku w tej dzielnicy (co oznacza, że nie ma tam żadnych starszych: ani drewnianych, ani murowanych, ani nie wiedzieć jeszcze jakich).

W powyższych przykładach żadne z wyrażeń nie jest ewidentnym fałszem, lecz różnica w interpunkcji ma znaczący wpływ na znaczenie całości wyrażenia.

3. Gdy przecinek lub jego brak nie ma znaczenia merytorycznego

Są też oczywiście sytuacje, w których obecność przecinka lub jego brak nie ma większego znaczenia, np.
stary drewniany dom,
stary, drewniany dom.
Jakkolwiek by nie analizować tej pary, widać, że nie ma tu większej różnicy. Czy to znaczy, że interpunkcja jest tu dowolna? Oczywiście nie. Odwołajmy się znów do zasady, z której wynika, że jeśli jeden przymiotnik nie ogranicza zakresu drugiego, tj. zmiana znaczenia całości nie następuje, kolejne przymiotniki należy rozdzielać przecinkiem, więc o tym, że poprawny jest drugi przykład decyduje nie stan rzeczywisty, lecz sama zasada. Jednak to, że — jak napisałem — nie ma większej różnicy, nie znaczy, że nie m jej nigdy. Można sobie wyobrazić sytuację, w której użycie przecinka lekko zmodyfikuje znaczenie zestawienia przymiotników, jednak są to sytuacje niezbyt częste i właściwe ich rozpoznanie wymaga naprawdę dobrego wyczucia. Zasadniczo brak przecinka między przymiotnikami sugeruje, że ostatni z nich jest bardziej niż pozostałe związany z rzeczownikiem, a pierwszy bardziej określa ten związek, zaś obecność przecinka wskazuje, że oba określenia są równorzędne. Krótko mówiąc, jeśli nie powoduje to istotnej różnicy znaczeniowej, przecinek lepiej postawić, chyba że dokładnie zdajemy sobie sprawę z minimalnej różnicy, jaką może spowodować jego niepostawienie, i na zaakcentowaniu tej różnicy nam zależy.

4. Podsumowanie

Widzimy więc, że przecinek ma znaczenie, a w niektórych wypadkach jego postawienie lub niepostawienie należy przemyśleć nie tylko pod kątem zasady, ale także tego, czy interpunkcja w danym wypadku wpływa na znaczenie.

Share on Facebook