Zasygnalizowany w tytule tego artykułu problem dotyczący poprawnego skrótu tej pochodnej jednostki masy mimo upływu czasu nie traci na aktualności, gdyż w dalszym ciągu spotyka się w tym zakresie błędy. Pół biedy, jeśli popełnia je zwykły użytkownik języka. Istotny problem stanowi jednak fakt, że niektóre obecne jeszcze powszechnie w polskich domach, a również dostępne w księgozbiorach podręcznych wielu bibliotek słowniki, nawet autorstwa ludzi cieszących się autorytetem, notują błędną formę! Niestety, pisownia pochodnych jednostek miary nie jest sprawą, w której widzimisię jakiegoś autorytetu może spowodować uznanie błędnej formy za poprawną, gdyż w tym wypadku czynnikiem nadrzędnym jest poprawność względem całego systemu, jakim jest układ SI.

Drugim problemem jest odmiana formy skróconej: deko czy deka? Nim również się zajmę, ale na końcu, po omówieniu kwestii poprawności skrótów.

Zacznijmy od tego, że podstawową jednostką masy (tak to się fachowo nazywa, nie żadnej wagi, bo waga to przyrząd do określania masy, ale w języku potocznym takie pomieszanie pojęć razić nie będzie), jest gram, oznaczany skrótem g. Ponieważ taka jednostka nie zawsze jest wygodna w użyciu, szczególnie gdy operuje się na bardzo małych lub bardzo dużych wartościach, w miarę potrzeb używa się jednostek pochodnych, których nazwy tworzy się w układzie SI według ściśle określonego systemu przedrostków.

Przedrostek deka (skrót: da) oznacza 10-krotność jednostki podstawowej, np.
1 dag = 10 × 1 g = 10 g (1 dekagram = 10 gramów).
Zapamiętajmy ten wynik.
Przedrostek deka jest zresztą bardzo rzadko używany, więc poza dekagramem trudno wskazać inną popularną jednostkę, w której byłby stosowany.

W wypadku zapisu dkg mielibyśmy, zgodnie z systemem notacji przyjętym w układzie SI, do czynienia z nałożeniem dwóch przedrostków.

Pierwszym z nich jest decy (skrót: d), który oznacza 1/10 jednostki podstawowej, np.
1 dm = 0,1 × 1 m = 0,1 m (1 decymetr = 0,1 metra, czyli 10 centymetrów)
albo
1 dB = 0,1 × 1 B = 0,1 B (1 decybel = 0,1 bela).

Drugim z przedrostków w tym dziwnym konstrukcie jest kilo (skrót: k), oznaczający 1000 jednostek podstawowych, np.
1 km = 1000 × 1 m = 1000 m (1 kilometr = 1000 metrów)
albo
1 kPa = 1000 × 1 Pa = 1000 Pa (1 kilopaskal = 1000 paskali).

A co znaczyłoby całe dkg? Wyszedłby z tego jakiś dziwaczny stwór — *decykilogram, który oczywiście nie istnieje w praktycznym użyciu, a sam sposób jego utworzenia pozostawałby w sprzeczności z normami i założeniami układu SI. A ile by on wynosił? Policzmy:
1 dkg = 0,1 kg = 0,1 × 1000 g = 100 g

Jak pamiętamy, 1 dekagram to 10 gramów, tak więc w tym wypadku wychodzi nam inny wynik, co dowodzi, że zapisy dag i dkg nie byłyby równoważne, a jeśli tak, to sprawa jest o wiele poważniejsza, niż mogłoby się wydawać, gdyż dotyczy już nie tyle pisowni, co jej ścisłych, matematycznych konsekwencji. Co więcej, jak już zresztą wspomniałem, zgodnie z regułami rządzącymi układem SI zapis dkg w ogóle nie powinien istnieć!

Skąd błąd?

Skąd więc wziął się błędny zapis? No cóż, błędny jest on teraz, kiedyś nie był. Dlaczego? Bynajmniej nie z powodu widzimisię autorytetów od pisowni. Nie mógł być błędny przed wprowadzeniem w Polsce układu SI, które nastąpiło w 1966 r. Wcześniej przedrostek deka zamiast skrótem da oznaczano w naszym kraju jako dk, a więc dekagram zapisywano skrótem jako dkg. Dopiero po tej dacie wprowadzono zgodny z międzynarodowym systemem notacji skrót tego przedrostka — da i w konsekwencji dag. I dobrze się stało, bo dzięki temu stracił rację bytu nielogiczny i mogący wprowadzać w błąd zapis dkg…

Niestety, wydaje się, że autorzy niektórych słowników, nawet wydanych już długo po tej dacie, przespali sprawę, skutkiem czego źródła poprawnościowe, zamiast prostować ścieżki poprawnej formie, utrwalały błędną i tylko niepotrzebnie potęgowały chaos.

Poprawną formę wskazuje Słownik języka polskiego (PWN) pod. red. M. Szymczaka z 1978 r., co wydaje się oczywiste, skoro słownik wydano ponad 10 lat po wprowadzeniu zmian. Zwróćmy jednak uwagę, że w wydanym w tym samym roku pod redakcją tego samego autora i przez to samo renomowane wydawnictwo Słowniku ortograficznym języka polskiego pokutuje stara forma… Na szczęście w kolejnym wydaniu (z 1981) jest już inaczej — od formy błędnej prowadzi odnośnik do poprawnej. Słownik ortograficzny PWN z wymową pod red. A. Kubiak-Sokół notuje już tylko formę poprawną, podobnie jest w Słowniku poprawnej polszczyzny PWN L. Drabik i E. Soból (2004). Słownik poprawnej polszczyzny PWN W. Doroszewskiego z 1976 r. podaje poprawną formę, a ponadto precyzuje, że skrót dkg obowiązywał do 1966 r. Jak widać, nie wszystkie źródła wystarczająco szybko dostosowały się do nowego oznaczenia. Na osobną wzmiankę zasługuje Wielki słownik ortograficzny A. Markowskiego i W. Wichrowskiej z 2007 r., który jako osobne hasła… notuje jeszcze obie formy skrótu, aczkolwiek przy haśle dekagram wskazuje już tylko formę poprawną. Skąd taki zamęt?

Jak odmieniać?

Sama odmiana wyrazu dekagram nie nastręcza problemów — odmienia się go tak samo jak gram: dekagrama (D lp), dekagramów (D l.mn.).

Problem pojawia się, gdy ktoś zaczyna operować samym przedrostkiem, czyli prosi np. o 10… na właśnie: 10 deko czy 10 deka? Ponieważ zwykło się nie odmieniać przedrostków używanych zamiast pełnych nazw, poprawne będą formy 2 deka (nie *2 deko), 10 deka (nie *10 deko) itd., podobnie jak 2 kilo (nie *2 kila; chodzi o kilogramy), 10 kilo (nie *10 kil ani nie *10 kilów), 5 mega (nie *5 meg ani nie *5 megów; chodzi np. o megabajty — MB), 8 giga (nie *8 gig ani nie *8 gigów; chodzi np. o gigabajty — GB).

Share on Facebook