Czego nie należy robić z gruszkami w popiele?
Baza wiedzy, Frazeologia, Język, Leksyka/semantyka, Wskazówki poprawnościoweNa postawione w tytule pytanie użytkownicy języka odpowiadają dwojako. Jedni mówią, żeby nie zasypywać gruszek w popiele, inni zaś żeby nie zasypiać gruszek w popiele. Którzy mają rację i dlaczego?
Z popiołem bardziej kojarzy się zasypywanie. Tyle tylko, że nie bardzo pasuje pod względem składni: można zasypywać coś czymś, nie *zasypywać coś w czymś. Gdyby frazeologizm miał postać nie zasypywać gruszek popiołem, przynajmniej nie budziłby zastrzeżeń składniowych, natomiast *nie zasypywać gruszek w popiele brzmi, delikatnie mówiąc, podejrzanie. Chyba że te gruszki już będące w popiele miałyby zostać jeszcze czymś zasypane. Można gruszki w popiele zagrzebać, zakopać gruszki w ziemi, ale nie *zasypać w czymś. Poza tym jaki w tym sens? Nie o zasypywanie tu chodzi.
Po co w ogóle zagrzebywać gruszki w popiele? Żeby je w ten sposób ususzyć albo upiec, rzecz jasna (oczywiście popiół musi mieć odpowiednią temperaturę). Czy nie można ich wtedy zasypywać? To zależy od tego, jaki rezultat chcemy uzyskać i jak gorący jest popiół. A nawet gdyby nie można było ich zasypywać w ogóle, to w jakim celu miałaby taka mądrość być powtarzana na każdym kroku? Ilu osobom może się przydać?
Nie o zasypywanie tu chodzi, tylko o to, że nie można tych gruszek w popiele trzymać w nieskończoność, bo pójdą z dymem i cała robota na nic, a i owoców szkoda. Nie można przegapić właściwej chwili, żeby je wyjąć. I najłatwiej jest taki błąd popełnić, jeśli się przy ognisku (lub jego resztkach) zaśnie i prześpi właściwy moment. A przespać właściwą chwilę i obudzić się za późno to po prostu zaspać. Nie wolno zaspać gruszek w popiele. Dlaczego jednak w omawianym frazeologizmie użyto słowa zasypiać, a nie właśnie zaspać? Te dwa czasowniki różnią się krotnością: zaspać można coś raz, zasypiać zaś wiele razy. Użycie tego pierwszego słowa bardziej pasuje do wyrażenia ogólnej prawdy.
Podsumowując, jedyną poprawną formą omawianego frazeologizmu jest: nie zasypiać gruszek w popiele, czyli nie przegapić właściwego czasu na zrobienie czegoś, nie przegapić okazji. Poprawne są również konstrukcje z imiesłowem, czyli nie zasypiając gruszek w popiele.
Skoro już wszystko jasne, to idę po gruszki. I zrobię to, nie zasypiając gruszek w popiele, zanim stragan zwiną. I spożyję je od razu, bez żadnych ceregieli z ogniem i popiołem.