Chociaż o Dziadach Mickiewicza napisano już wiele, dzieło to nadal pozostaje dla czytelników i badaczy pełne zagadek. Jedną z nich jest status ontologiczny Gustawa, bohatera IV części dramatu. Na pytanie, kim jest Gustaw, próbowało odpowiedzieć wielu z nich, lecz udzielane odpowiedzi były zwykle niekompletne. Najrzetelniejszym opracowaniem dotyczącym tego tematu jest artykuł Wacława Borowego Zagadkowość w kompozycji Dziadów¹. Autor zestawia w nim wydobyte z tekstu wskazówki, lecz zauważając, że istnieją między nimi niedające się pogodzić sprzeczności, zmuszony jest skonstatować:

Gustaw nie jest duchem człowieka żywego.
Gustaw nie jest upiorem.
Czymże więc jest?²

Skoro nie da się problemu rozwiązać, trzeba go ominąć, toteż Borowy sugeruje, że cała IV część Dziadów to wielka wizja senna³ — wszystko to po prostu śni się Pasterce. Jest to rozwiązanie bardzo wygodne, gdyż wszystkie występujące w dziele sprzeczności pozwala tłumaczyć swoistą logiką snu. Niestety, argumenty, które na poparcie swej tezy przytacza badacz, nie są — mówiąc bardzo oględnie — z rodzaju tych „nie do odparcia”.

Niewątpliwie postać Gustawa stanowi zagadkę, a odpowiedź na pytanie, kim jest Gustaw, należy do wyjątkowo trudnych zadań. Czy możliwe jest jednoznaczne rozstrzygnięcie postawionej kwestii? Spróbujmy zmierzyć się z tym wyzwaniem w dalszej części artykułu.

Przeczytaj cały artykuł »

Share on Facebook

W twórczości Adama Mickiewicza postacie księży pojawiają się kilkakrotnie i — co warto zauważyć — w najważniejszych dziełach. To właśnie obecność w świecie przedstawionym bohaterów przynależących do stanu duchownego łączy np. IV i III cz. Dziadów z Panem Tadeuszem. Jeszcze bardziej znamienne jest, że są to zupełnie różne kreacje: o odmiennych cechach charakteru i innej funkcji w świecie przedstawionym.

Czym tłumaczyć tę rozbieżność? Przywołane wyżej dzieła powstały w niewielkim odstępie czasu. IV i III cz. Dziadów dzieli wprawdzie 9 lat (wiele to i niewiele zarazem, bo jednak przez tę niespełna dekadę w życiu poety zmieniło się dosłownie wszystko…), jednak III cz. Dziadów i Pan Tadeusz powstały już w niewielkim odstępie czasu, więc należałoby spodziewać się zbliżonych kreacji. Tak się jednak nie dzieje. I najprawdopodobniej nie ma w tym żadnego przypadku. Czy w tej rozmaitości jest jakaś ukryta wskazówka? Być może. Spróbujmy to ustalić.

Z góry uprzedzam, że zawarte w dalszej części treści i wnioski wykraczają poza tradycyjnie przyjęte ramy interpretacyjne dzieł Mickiewicza — nie tylko te przyjęte w praktyce szkolnej.

Przeczytaj cały artykuł »

Share on Facebook