No właśnie, dla niektórych użytkowników języka odpowiedź na postawione w tytule pytanie stanowi pewien problem. Poświadcza to zróżnicowanie praktyki językowej: w różnych wypowiedziach można spotkać obie formy, również w tekstach pisanych. Która z nich jest poprawna? Na to pytanie odpowiadam w dalszej części artykułu.

Dlaczego -pomna?

Zacznijmy tym razem od końca. Cóż znaczy druga część wyrazu, czyli pomna? Jest to przymiotnik utworzony od czasownika pomnieć, czyli pamiętać. Obecnie pomny znaczy pamiętający o czymś, świadomy czegoś, np. pomny słów matki lub pomny ostrzeżeń wyroczni. Pojawia się zatem pytanie: czy chwila ma o czymś pamiętać? Oczywiście, że nie. Jak jednak wspomniałem w artykule Zmiany znaczeniowe wyrazów — przykłady (przy okazji omawiania historii przymiotnika potrzebny), rozchwianie znaczeniowe w obrębie tego typu przymiotników odczasownikowych jest zjawiskiem językowym historycznie potwierdzonym, a jego skutki obserwuje się do tej pory.

Obecnie potrzebny znaczy ten, którego się potrzebuje, kupny — ten, który się kupiło (został kupiony), pitny to ten, który się pije itd. Są to więc wyrazy o znaczeniu biernym, nie czynnym, czyli odnoszące się nie do wykonawcy czynności (bo ten, który potrzebuje, to potrzebujący, a ten, który kupuje, to kupujący itd.), lecz jej obiektu. W tej sytuacji oczywiste jest, że słowo pomny raczej znaczyć powinno ten, o którym się pamięta — czyli to samo co znaczy wyraz pamiętny.

Wniosek: w obecnych czasach słowo pomny ma znaczenie przeciwne temu, jakie zgodnie z logiką mieć powinno! I to właściwe z punktu widzenia logiki wewnątrzjęzykowej znaczenie występuje w omawianym wyrazie: chodzi o chwilę, którą się pamięta (czyli inaczej mówiąc: pamiętną!

wieko- czy wielko-?

I tu dochodzimy do sedna sprawy. Jak ma być pamiętana owa chwila? Czy chodzi o to, że pamięć o niej ma być wielka? W takiej sytuacji forma wielkopomny wykazywałaby podobieństwo do takich przymiotników złożonych jak wielkopański, wielkomiejski, wielkoformatowy, wielkomocarstwowy itp.

Należy się tylko zastanowić, w jaki sposób określić „wielkość” pamięci (w sensie pamiętania o czymś). Chyba nie w wielkości rzecz (bo niby jak ją określić), lecz w trwałości: coś może być pamiętane przez 5 minut, przez tydzień, przez rok, przez dziesięciolecia albo… przez wieki. I o to właśnie chodzi. Wiekopomna chwila to taka, o której będzie się pamiętać na wieki!

Tak więc jedyną poprawną formą omawianego wyrazu jest przymiotnik wiekopomny.

Share on Facebook