O liryce i lirykach, czyli fleksyjne rozterki

Język, Leksyka/semantyka, Odmiana, Terminy literackie, Wskazówki poprawnościowe   

Są w języku takie słowa, których odmiana wydaje się oczywista, ale do czasu… Komplikacje w tym zakresie uświadamiamy sobie, gdy wyraz ma kilka znaczeń, z czego najbardziej rozpowszechnione jest jedno, a pozostałe pojawiają się o wiele rzadziej. W takim przypadku nasuwa się dylemat związany z odmianą, która uzależniona jest wówczas od rodzaju gramatycznego i znaczenia wyrazu. Stąd biorą się na przykład wątpliwości, czy Adam Mickiewicz jest autorem liryk lozańskich, czy liryków lozańskich (stosowanie wielkiej litery nie ma tu uzasadnienia, gdyż jest to ogólne określenie tych wierszy, a nie tytuł zbioru).

Problem w tym akurat przypadku wynika z istnienia dwóch wyrazów: liryka i liryk, które łącznie mają aż trzy znaczenia i tyleż wzorców odmiany.

Liryka

Liryka jest jednym z trzech rodzajów literackich, obok epiki i dramatu, definiowanym jako:

jeden z trzech rodzajów literackich, obejmujący utwory, które wyrażają uczucia i refleksje jednostki; też: utwory o tym charakterze1

W tym drugim znaczeniu możemy mówić ogólnie o liryce miłosnej (utwory liryczne o takim charakterze), liryce Młodej Polski itd. Jeśli jednak chcemy odnieść się do konkretnych utworów o charakterze lirycznym, powinniśmy użyć wyrazu liryk.

Liryk

Wyraz liryk występuje w dwóch znaczeniach:

1. poeta piszący utwory liryczne
2. utwór liryczny2

Wzorzec odmiany

Jak łatwo zauważyć, wyrazy te oprócz znaczenia różnią się również rodzajem gramatycznym: liryka ma rodzaj żeński, liryk — męski. I właśnie ten fakt decyduje o tym, że odmieniają się według innego wzorca. Tyle że w przypadku wyrazu liryk wzorzec ten uzależniony jest dodatkowo od znaczenia — liryk w znaczeniu utwór jest rzeczownikiem nieżywotnym, przez co ma biernik równy mianownikowi, natomiast liryk w znaczeniu poeta jest rzeczownikiem męskożywotnym, przez co biernik przyjmuje tu postać dopełniacza.

Zanim przedstawię odmianę tych wyrazów, pragnę zwrócić uwagę, iż w przypadku rzeczowników rodzaj nie jest kategorią fleksyjną, co oznacza, że mają one swój rodzaj, ale się przez niego nie odmieniają.

przypadek liryka
(rodzaj literacki)
liryk
(wiersz)
liryk
(poeta)
liczba pojedyncza liczba pojedyncza liczba mnoga liczba pojedyncza liczba mnoga
M liryka liryk liryki liryk lirycy
D liryki liryku liryków liryka liryków
C liryce lirykowi lirykom lirykowi lirykom
B lirykę liryk liryki liryka liryków
N liryką lirykiem lirykami lirykiem lirykami
Ms liryce liryku lirykach liryku lirykach
W liryko liryku liryki liryku lirycy

Dodam, że słowo liryka nie tworzy liczby mnogiej — liryka jako rodzaj literacki jest jedna, możemy co najwyżej mówić o różnych jej odmianach (liryka miłosna, patriotyczna, bezpośrednia, pośrednia, inwokacyjna itd.).

W związku z powyższym powiemy na przykład, że:
Mickiewicz był wybitnym lirykiem, może nawet największym spośród polskich liryków, autorem liryków lozańskich, które należą do arcydzieł naszej rodzimej liryki. Wystarczy przeczytać wzruszające słowa liryku „Polały się łzy…”, by zadumać się nad losem naszego wielkiego liryka. Lubię ten liryk i naszego liryka.

Oczywiście wszelkie powtórzenia wyrazów w powyższym fragmencie są jak najbardziej zamierzone.


1 http://sjp.pwn.pl/slownik/2566155/liryka (wróć)

2 http://sjp.pwn.pl/slownik/2566154/liryk (wróć)

Jeden komentarz do “O liryce i lirykach, czyli fleksyjne rozterki”

  1. chris stwierdza:

    Właśnie z powodu takich niejednoznaczności wielbię bezgranicznie nasz język.

Zostaw komentarz

Silnik: Wordpress - Theme autorstwa N.Design Studio. Spolszczenie: Adam Klimowski. Modyfikacja: Łukasz Rokicki.
RSS wpisów RSS komentarzy