Do napisania tego artykułu natchnęła mnie ta oto informacja z portalu… mniejsza o nazwę:
Legia Warszawa wygrała 3-2 (1-2) z Piastem Gliwice i pozostaje niepokonana w tym sezonie w Ekstraklasie. Choć goście prowadzili już dwoma bramkami, to „Wojskowi” zdołali odrobić straty.
Ten news to tylko jedna z wielu podobnych piłkarskich opowieści. Co więcej, jest to opowieść, która choć piękna i mobilizująca, skłoniła mnie do podzielenia się pewną refleksją…
W powyższym zdaniu błędu nie ma, gdyż obie formy są dopuszczalne. Co nie znaczy, że mogą być bez ograniczeń stosowane wymiennie.
Zacznijmy od tego, że mamy tu do czynienia z dosyć specyficznym liczebnikiem: dwa, który dosyć nietypowo zachowuje się właśnie w narzędniku — w połączeniu z rzeczownikami przyjmuje on jedną z dwóch form w zależności od rodzaju rzeczownika, do którego się odnosi (istotny jest tu rodzaj w liczbie pojedynczej):
forma dwoma występuje w połączeniu z rzeczownikami wszystkich trzech rodzajów gramatycznych,
forma dwiema występuje tylko w połączeniu z rzeczownikami rodzaju żeńskiego.
Dlatego powiemy: dwoma chłopcami, dwoma oknami, dwoma stołami, ale dwiema bramkami lub dwoma bramkami, dwiema ławkami lub dwoma ławkami itd.
Nie można oczywiście użyć formy dwiema z rzeczownikami rodzaju innego niż żeński, nie powiemy więc *dwiema oknami, lecz dwoma oknami, nie *dwiema stołami, lecz dwoma stołami. Nie można więc mówić o wymienności w obie strony.
Niezależnie od tego, forma dwiema w połączeniu z rzeczownikami rodzaju żeńskiego jest wyrazistsza znaczeniowo i zalecałbym (bez straszenia popełnieniem błędu) używanie formy dwoma z rzeczownikami rodzaju męskiego i nijakiego, a formy dwiema z rzeczownikami rodzaju żeńskiego.
Na koniec ciekawostka. Można nawet wyobrazić sobie teoretyczną (chociaż wcale nie taką teoretyczną) sytuację, w której właśnie forma liczebnika będzie wykładnią rodzaju rzeczownika! Niemożliwe? A jednak! Weźmy nieodmienny wyraz guru. Jeśli powiemy, że rozmawialiśmy z dwoma guru, będzie wiadomo, że chodzi o dwóch mężczyzn lub mężczyznę i kobietę, jeśli natomiast użyjemy formy dwiema guru, będzie jasne, że chodzi o dwie kobiety.
Jestem nauczycielem języka polskiego w jednym z warszawskich liceów. Na tej stronie chcę dzielić się refleksjami dotyczącymi literatury, języka, edukacji, mediów. Nie zabraknie również tekstów mających na celu pomoc uczniom w zrozumieniu pewnych kwestii i zjawisk.
27 lis 2012 o 16:34
To nie jest błąd! Obie formy uznaje się za poprawne (por. http://poradnia.pwn.pl/lista.php?id=11141 oraz http://www.polskieradio.pl/9/305/Artykul/572469,Dwoma-dwiema-obydwoma-oboma-obydwiema-obiema).
27 lis 2012 o 18:24
Przyznaję rację. Nie jest to błąd, ale forma obiema w odniesieniu do rodzaju żeńskiego jest jednak uznawana za lepszą. Więc dążmy do tego, co lepsze!
Mam nadzieję, że obecna forma wpisu już nie budzi Pana zastrzeżeń.
13 gru 2012 o 13:31
„używanie formy dwoma z rzeczownikami rodzaju męskiego i nijakiego, a formy dwiema z rzeczownikami rodzaju męskiego.” – czy ostatnie słowo nie powinno brzmieć „żeńskiego”?
13 gru 2012 o 14:52
Oczywiście, że tak. Dziękuję.