Są w języku wyrazy, które ze względu na formalne podobieństwo bywają często mylone przez użytkowników. Należą do nich rzeczowniki archaizm i anachronizm oraz utworzone od nich przymiotniki archaiczny i anachroniczny. Obecny w tytule wyraz absurd, co prawda, większego podobieństwa do nich nie wykazuje, ale zbyt często utożsamiany znaczeniowo jest z wyrazem anachronizm.

Archaizm

Archaizm to coś przestarzałego.

Najczęściej mówimy w ten sposób o jakimś środku językowym (wyrazie, formie gramatycznej lub fonetycznej wyrazu, konstrukcji składniowej), który wyszedł z użycia lub jest odczuwany jako przestarzały. Słowo to może też odnosić się też do innych dziedzin. I tak jak archaizmem we współczesnym języku archaizmem jest słowo zawżdy, tak samo we współczesnej medycynie archaizmem jest przystawianie pijawek.

Pokrewny przymiotnik archaiczny znaczy po prostu będący przeżytkiem, przestarzały, charakterystyczny dla dawnych czasów lub pochodzący z nich. Możemy więc powiedzieć, że ktoś ma archaiczne radio, chociaż będzie w tym trochę przesady, albo że stosuje archaiczne rozwiązania techniczne itd.

Anachronizm

Anachronizm to błąd polegający na niezgodności chronologicznej, naruszeniu zgodności czasowej, np. umiejscowieniu rzeczy lub osoby w niewłaściwej epoce lub umieszczeniu w jakiejś epoce elementu niezgodnego z jej realiami.

Anachronizmem byłoby więc, gdyby autor książki lub filmu o tematyce historycznej wyposażył np. średniowiecznego rycerza w elementy uzbrojenia, które do użytku weszły w późniejszych czasach (są osoby, które lubują się w wyszukiwaniu najróżniejszego rodzaju anachronizmów w filmach). Innym przypadkiem anachronizmu jest obecność anteny satelitarnej na dachu zamczyska w filmie, którego akcja toczyła się kilka wieków temu… Oczywiście, anachronizmem może też być odwrotna sytuacja — obecność przestarzałego elementu w epoce późniejszej, np. dziś anachronizmem byłoby obliczanie podatków na liczydłach ręcznych.

W językoznawstwie termin anachronizm jest również używany. Określa się nim środki językowe w wyraźny sposób niewystępujące w danej epoce (np. bohater utworu używa słów typowych dla wcześniejszych lub późniejszych epok historycznych). Nazywa się też w ten sposób pewien rodzaj archaizmów — środki językowe powszechnie uznane za przestarzałe, lecz funkcjonujące jako relikty w niektórych sferach. Wiele anachronizmów zachowało się np. w modlitwach, tekstach liturgicznych, pieśniach kościelnych (niewiasta, jawnogrzesznica, zaprawdę, oblubieniec), co powoduje, że wierni nie zawsze dobrze rozumieją ich treść…

Absurd

Absurd to coś pozbawionego sensu, wewnętrznie sprzecznego.

Owszem, popełniane tu i ówdzie anachronizmy mają nierzadko charakter absurdalny, nie jest to jednak powód, by utożsamiać te słowa. Niestety, zbyt często zdarza się, że mniej wyrobieni użytkownicy języka utożsamiają te wyrazy, gdy mówią np. o *anachronicznej sytuacji, *anachronicznej wypowiedzi, gdy z kontekstu jednoznacznie wynika, iż chodzi im o coś absurdalnego, pozbawionego sensu.

Różnicę między znaczeniami tych słów (absurd i anachronizm) widać dobrze na przykładzie rozwiązań prawnych — niektóre są absurdalne (np. ściąganie podatku dochodowego od pieniędzy omyłkowo przelanych na konto danej osoby i zwróconych nadawcy), inne są anachroniczne (np. powstałe kilkanaście lub więcej lat temu zapisy, które ze względu na niedopasowanie do obecnych realiów technicznych powodują powstanie luk prawnych, pola do nadużyć).

Share on Facebook