Nie lubimy komplikacji, więc jeżeli możemy coś zrobić krócej i prościej, zazwyczaj korzystamy z takiej możliwości. Nie inaczej podchodzimy do języka, czego odzwierciedleniem jest skłonność do używania skrótów składniowych, czyli np. konstrukcji typu
Przeczytał i podarł dokument
zamiast
Przeczytał dokument i podarł dokument.

To pierwsze zdanie brzmi bez porównania lepiej, jest krótsze i nie występuje w nim powtórzenie, ale użytkownicy języka często używają tego typu konstrukcji błędnie, gdyż ignorują jedną prostą zasadę.

Zasada główna

Skrót składniowy polega na pominięciu jakiejś części zdania, która w identycznej formie wchodzi w skład dwóch lub więcej identycznych związków składniowych. Najczęściej polega na pominięciu identycznych dopełnień w związku z kilkoma orzeczeniami lub identycznych rzeczowników wchodzących w skład różnych wyrażeń przyimkowych.

Skrótu składniowego można użyć tylko wtedy, gdy związek wyrażany skrótem i wszystkie analogiczne do niego związki składniowe w danym zdaniu mają identyczną konstrukcję, tj. np. orzeczenia wymagają dopełnienia, a przyimki rzeczownika w tym samym przypadku gramatycznym.

Brzmi to może nieco skomplikowanie, więc rozpatrzmy problem na konkretnych przykładach.

Przykłady poprawnego użycia skrótów składniowych

Jak napisałem, pierwszy z powyższych przykładów jest poprawny, gdyż występuje zgodność przypadków gramatycznych:
Przeczytał (kogo? co? — biernik) dokument i podarł (kogo? co? — biernik) dokument.

Z tych samych względów poprawna jest reklamowa zachęta:
Płać i wypłacaj komórką
Płać (kim? czym? — narzędnik) i wypłacaj (kim? czym? — narzędnik) komórką,
gdyż oba użyte orzeczenia wymagają dopełnienia w tym samym przypadku gramatycznym.

W pierwszym wypadku oba orzeczenia w tym kontekście mają rekcję dopełniaczową (bez nieobyczajnych skojarzeń proszę, chodzi o rząd dopełniaczowy, co znaczy, że czasownik wymaga dopełnienia w dopełniaczu), a w drugim narzędnikową.

Podobnie jest np. w wypadku wyrażeń przyimkowych. I tak konstrukcja
Możesz pojechać przed albo za nim
jest właściwa, gdyż oba przyimki mają ten sam rząd:
Możesz pojechać przed (kim? czym? — narzędnik) albo za (kim? czym? — narzędnik) nim.
W tym wypadku jest to rząd narzędnikowy.

Błędy i sposoby ich naprawy

Jeżeli następuje kolizja składniowa, skrótów składniowych stosować nie wolno.

Zdecydowanie błędne będą więc konstrukcje:
*Marek doskonale kieruje i naprawia samochód
*Królewicz ujrzał i zakochał się w księżniczce,
gdyż w obu przykładach występuje niegodność wymagań składniowych orzeczeń:
Marek doskonale kieruje (kim? czym? — narzędnik) i naprawia (kogo? co? — biernik) samochód
Królewicz ujrzał (kogo? co? — biernik) i zakochał się (w kim? w czym? — miejscownik) w księżniczce.

Gdybyśmy nie chcieli pomijać powtarzającego się dopełnienia musielibyśmy powiedzieć:
Marek doskonale kieruje samochodem i naprawia samochód
Królewicz ujrzał księżniczkę i zakochał się w księżniczce.

Oczywiście, powtarzanie wyrazów nie byłoby eleganckie stylistycznie, ale od czego mamy zaimki? Należy więc je zastosować, byle w odpowiednim przypadku gramatycznym:
Marek doskonale kieruje samochodem i naprawia go
Królewicz ujrzał księżniczkę i zakochał się w niej.

Równie często stosuje się błędne skróty składniowe w wypadku wyrażeń przyimkowych, np.
*Urządzenia te wymagają serwisu przed, po i w trakcie sezonu.

W tym przykładzie również występuje bowiem kolizja składniowa:
Urządzenia te wymagają serwisu przed (kim? czym? — narzędnik), po (o kim? o czym? — miejscownik) i w trakcie (kogo? czego? — dopełniacz) sezonu

Zgodnie z wymogami składni pełna konstrukcja wyglądałaby tak:
Urządzenia te wymagają serwisu przed sezonem, po sezonie i w trakcie sezonu.

Oczywiście, ze względów stylistycznych lepiej użyć zaimków:
Urządzenia te wymagają serwisu przed sezonem, po nim i w jego trakcie.

Skróty składniowe są dobre ze względów ekonomii językowej i stylistycznych. Ich stosowanie wymaga jednak chwili refleksji nad składnią danego zdania. To początkowo może wydawać się uciążliwe, jednak z czasem staje się nawykiem.

Share on Facebook