Rzecz, o której napiszę tym razem, wynika z potrzeby uzupełnienia wyjaśnień zawartych w zakończeniu artykułu Konstrukcje dzięki czemuś… — zakres stosowania i interpunkcja. Zasygnalizowałem tam istnienie konstrukcji wymagających przełamania automatycznych przyzwyczajeń związanych ze stawianiem przecinka przed wprowadzającymi zdania podrzędne zaimkami który, jak i czego.

Większość użytkowników polszczyzny wie, że przed wyrazami który, jaki stawia się przecinek. I za to im chwała. Szkoda tylko, że bardzo często wiedza ta nie jest poparta zrozumieniem budowy zdania podrzędnie złożonego i znajomością odnośnych zasad interpunkcji. Tymczasem przed „przedowi” (tak, wiem, przyimki są nieodmienne) nierówne, o czym w dalszej części artykułu.

Zasada

Jeżeli wprowadzający zdanie podrzędne zaimek który, jaki, co jest poprzedzony odnoszącym się do niego przyimkiem, przecinek stawia się przed całością takiego wyrażenia, tak by nie uległo ono rozdzieleniu.

Uzasadnienie normy

Z definicji przyimka wynika, iż jest to wyraz, który nie występuje samodzielnie, lecz łączy się z rzeczownikiem lub zaimkiem. Związki takie, tzw. wyrażenia przyimkowe, stanowią integralną całość i nie wolno ich rozbijać. I z taką sytuacją mamy do czynienia w omawianych przypadkach. Zdanie podrzędne musi być jednak wydzielone przecinkiem. Jeśli więc zdanie podrzędne rozpoczyna się nierozerwalnym związkiem wyrazowym, a takim jest wyrażenie przyimkowe, przecinek musi zostać przesunięty przed całość wprowadzającego zdanie podrzędne wyrażenia przyimkowego, co jest jedynym i naturalnym wyjściem.

Przykłady

W związku z tym powinno się pisać:
Zobaczyłem kolegę, z którym chodziłem do szkoły (nie: *Zobaczyłem kolegę z, którym chodziłem do szkoły)
W gabinecie odbyło się spotkanie, podczas którego omówiono strategię firmy (nie: *W gabinecie odbyło się spotkanie podczas, którego omówiono strategię firmy)
Zrobił coś, do czego nie miał prawa (nie: *Zrobił coś do, czego nie miał prawa)
Nie wiedział, przeciwko czemu protestuje (nie: *Nie wiedział przeciwko, czemu protestuje)
Nie pamiętał, z jakiego plemienia pochodził (nie: *Nie pamiętał z, jakiego plemienia pochodził)
Spotkał takich samych ludzi jak ci, między jakimi zawsze przebywał (nie: *Spotkał takich samych ludzi jak ci między, jakimi zawsze przebywał).

Najczęstsze wyrażenia przyimkowe wprowadzające zdania podrzędne

Oto zestaw typowych połączeń, w których przecinek przesuwa się przed przyimek poprzedzający zaimek wprowadzający zdanie podrzędne:

Sytuacje (jeszcze bardziej) szczególne

Uważać należy na sytuacje szczególne, gdy odległość między przecinkiem a wyrazem który lub jaki może być jeszcze większa. Ma ona miejsce wtedy, gdy między przyimek a któryś z wymienionych zaimków „wciska się” jakiś inny wyraz ewidentnie należący do zdania podrzędnego, np.
Jest to element, przy wyborze którego pojawia się najwięcej wątpliwości
Jest to nadajnik, za pośrednictwem którego odbywa się komunikacja z satelitą.

Naturalnie, nietrudno zauważyć, że mamy tu do czynienia z pewną inwersją, czyli przestawieniem szyku wyrazów. Można przecież te zdania przedstawić jako:
Jest to element, przy którego wyborze pojawia się najwięcej wątpliwości,
Jest to nadajnik, za którego pośrednictwem odbywa się komunikacja z satelitą.

Teraz widzimy, że mamy do czynienia tylko ze zwykłą przestawką wyrazów. Przecinek jednak jest w miejscu, w którym stykają się zdanie podrzędne i nadrzędne. I tak powinno być, ponieważ znak ten nie jest przypisany do konkretnego wyrazu w zdaniu, lecz pełni funkcję rozgranicznika zdań składowych.

Share on Facebook