Poprawna forma imiesłowu przymiotnikowego (teraźniejszego) czynnego od czasownika przekonywać jest niekiedy przyczyną wątpliwości użytkowników języka. Niestety, tylko niekiedy, gdyż — jak się może wydawać — wiele osób bezrefleksyjnie używa formy błędnej, wychodząc z założenia, że forma, najczęściej stosowana spośród trzech konkurujących: przekonujący, przekonywujący i przekonywający nie może być błędna. Jak się okazuje, może, o czym w dalszej części artykułu.

Które formy są zatem poprawne, a które nie i dlaczego?

Przekonujący?

Jak wyjaśniłem w artykule Imiesłowy w polszczyźnie (współczesnej i dawnej), imiesłowy przymiotnikowe czynne tworzy się przez dodanie do formy trzeciej osoby liczby mnogiej czasu teraźniejszego czasownika podstawowego formantu –cy (-ca, -ce).
3 osoba liczby mnogiej od czasownika przekonywać to przekonują (a nie *przekonywują — i tu jest pies pogrzebany!). Po dodaniu do niej formantu -cy otrzymujemy formę przekonujący. Jest to wiec bez wątpienia forma poprawna, którą należy uznać za wzorcową.

Przekonywający?

Forma przekonywający często jest odbierana jako „dziwna”. Nie jest to jednak powód, aby ją skreślać, lecz raczej zachęta do bliższego przyjrzenia się jej. I wtedy okaże się, iż również ona ma swoje uzasadnienie. Jak to możliwe?

Otóż niegdyś obowiązywał inny niż dziś model odmiany czasownika przekonywać: ja przekonywam, ty przekonywasz, on przekonywa itd. Jest to model logiczny, chociaż dziś już raczej nieużywany. Zgodnie z tym paradygmatem (wzorcem) forma trzeciej osoby liczby mnogiej czasu teraźniejszego brzmiała przekonywają. Po dodaniu formantu -cy otrzymujemy imiesłów przekonywający. Ta forma jest wiec również poprawna.

Przekonywujący?

Forma *przekonywujący nie ma uzasadnienia słowotwórczego, gdyż nie jest wywiedziona od żadnej poprawnej formy trzeciej osoby liczby mnogiej czasu teraźniejszego: przekonują ani przekonywają. Nie została więc utworzona w oparciu o zasady, lecz powstała wskutek kontaminacji (skrzyżowania) poprawnych form przekonujący i przekonywający. Jest więc błędna, mimo że powszechnie rozpowszechniona (celowo zastosowałem tu pleonazm, aby podkreślić stopień jej ekspansywności).

Podsumowanie

Jak wynika z powyższych rozważań:

Formy przekonujący i przekonywający są poprawne i można ich używać bez zastrzeżeń.
Forma *przekonywujący jest niepoprawna i nie należy jej stosować.

Nie jest jednak wykluczone, że z racji rozpowszechnienia również i ta ostatnia, błędna forma zostanie za jakiś czas zaakceptowana przez językoznawców. Na razie jednak nie została uznana i w przeciwieństwie do dwóch poprawnych nie jest uwzględniana w słownikach.

Postscriptum

I jeszcze jedno. Wyjaśnienia, jakoby forma przekonujący pochodziła od czasownika przekonać, a forma przekonywający od przekonywać, należy włożyć miedzy bajki. Jak już wyjaśniałem we wspomnianym artykule Imiesłowy w polszczyźnie (współczesnej i dawnej), imiesłowy przymiotnikowe czynne, a o takich właśnie mówimy, tworzy się jedynie od czasowników niedokonanych. Tymczasem czasownik przekonać jest czasownikiem dokonanym i jako taki imiesłowu czynnego tworzyć nie może.

Share on Facebook