Z pytaniem, która z podanych form zaimka wskazującego ta jest poprawna, spotykam się dosyć często. Odpowiedź jest taka, że wszystko zależy od kontekstu składniowego i przeznaczenia wypowiedzi. Wyjaśnienie nie jest długie, więc tym bardziej zachęcam do lektury.
Norma wzorcowa
Norma wzorcowa stanowi, że:
Formę tę stosujemy w bierniku liczby pojedynczej, a formę tą w narzędniku.
Tak więc jeżeli zaimka ta używamy w bierniku liczby pojedynczej, poprawne formy brzmieć będą:
Czytałem (kogo? co?) tę książkę,
Widzę (kogo? co?) tę kobietę,
Władze federacji wybrały (kogo? co?) tę ofertę.
Jeśli zaimek ta występuje w narzędniku liczby pojedynczej, użyjemy formy tą:
Zachwycał się (kim? czym?) tą książką,
Spotkał się z (kim? czym?) tą kobietą,
Władze zastanawiały się nad (kim? czym?) tą ofertą.
Czy można użyć formy tą w bierniku?
Tak, ale tylko w pewnych wypadkach.
We wszystkich tekstach pisanych (niezależnie od ich formy i przeznaczenia; także w wypracowaniach) oraz w oficjalnych lub publicznych wypowiedziach ustnych należy używać formy wzorcowej.
W codziennym, potocznym użyciu, ale tylko w wypowiedziach ustnych, dopuszcza się używanie w bierniku formy tą. Podkreślam przy tym, że dopuszczać nie znaczy zalecać.
Skąd te wątpliwości?
Problem, mówiąc najkrócej, bierze się stąd, że w bierniku liczby pojedynczej wszystkie przymiotniki i formacje o odmianie przymiotnikowej rodzaju żeńskiego przyjmują końcówkę -ą, podczas gdy końcówka -ę typowa jest dla odmiany rzeczowników, co bardzo dobrze widać w związkach przymiotników, liczebników lub imiesłowów przymiotnikowych z rzeczownikami, np. ciekawą książkę, piątą godzinę, powracającą falę. Zaimek ta stanowi więc wyjątek od reguły, ponieważ mimo że w większości przypadków przyjmuje odmianę przymiotnikową, w bierniku liczby pojedynczej ma końcówkę typową dla odmiany rzeczownikowej.
Jestem nauczycielem języka polskiego w jednym z warszawskich liceów. Na tej stronie chcę dzielić się refleksjami dotyczącymi literatury, języka, edukacji, mediów. Nie zabraknie również tekstów mających na celu pomoc uczniom w zrozumieniu pewnych kwestii i zjawisk.
12 Paź 2013 o 18:07
Często nie mam głowy, aby zastanawiać się nad odmianą zaimka (czy w bierniku? czy w narzędniku?) i dlatego od lat stosuję pragmatyczną zasadę: zaimek naśladuje końcówkę rzeczownika. Czyli: jeśli rzeczownik kończy się na „ę” to używam formy „tę” (np.: tę książkę). Jeśli rzeczownik kończy się na „ą” – to „tą” (np.: tą kobietą). I ta zasada naprawdę nieźle mi służy. 🙂
12 Paź 2013 o 18:19
Muszę przestrzec przed uogólnieniem tej zasady. Odmiana zaimków w polszczyźnie jest dziwna i nieintuicyjna. Zaimek wskazujący ta powinien odmieniać się jak przymiotnik i tak też się odmienia, ale z wyjątkiem biernika liczby pojedynczej, z kolei np. zaimek rzeczowny ona „na logikę” powinien odmieniać się jak rzeczownik, a odmienia się jak przymiotnik itd. itp. Ten bałagan ciągnie się od czasów, w których nasi przodkowie po lasach z maczugami ganiali i czcili Światowida…
12 Paź 2013 o 19:28
Ta kwestia od zawsze stanowiła dla mnie zagadkę. Jak zwykle wszystko jasno wytłumaczone, dzięki wielkie 😉
16 Sie 2014 o 12:17
ja od dawna robię tak samo jak janusz i myślę że specjalnego niebezpieczeństwa pomieszania odmiany innych zaimków nie ma, bo odnoszę to tylko do tego jednego. próbowałam znaleźć jakiś przypadek w którym by się ta zasada nie sprawdziła, ale chyba nie ma (jeżeli się mylę, to będę wdzięczna za wyprowadzenie z błędu ^^).
w ogóle kwalifikowanie tego słówka do zaimków jest jak dla mnie mocno naciągane, bo na mój chłopski rozum zaimek ma mi zastępować jakiś rzeczownik w zdaniu, a ten samodzielnie występował nie będzie. wg mnie pełni w języku raczej rolę taką jak 'article' (konkretnie 'the') w angielskim. no ale ze mnie językoznawca jest żaden, a w zasadzie tylko domorosły i samozwańczy, więc mogę pleść głupoty;)
a z wyrazem 'ona' to są bardzo dziwne historie, bo on jest 'oną' (;p) tylko w mianowniku, a tak raz jest 'ją', raz 'nią'. gdybyś szukał autorze pomysłu na wpis to ja bardzo chętnie poczytam skąd ten bajzel;)
uff, to będzie długi komentarz, ale skoro już piszę to muszę dodać że tak jak strona świetna i wielu ciekawych rzeczy się można dowiedzieć, i uporządkować to co już się wie, tak te reklamy imitujące jej treść i wkomponowane gdzie się da są ledwie do zniesienia.
pozdrawiam ^^
21 Sie 2014 o 11:25
@ iron
1. W sumie ta zasada w tej konkretnej sytuacji sprawdza się. Dobrze mieć jej świadomość, byle nie odnosić jej do innych przypadków gramatycznych.
2. Proszę zauważyć, ze są różne typy zaimków – rzeczowne, przymiotne, wskazujące…
3. Odmiana zaimka ona to rzeczywiście zagadnienie specyficzne. Obecny w niej supletywizm form ma źródło w bardzo dawnych czasach. Nastąpiło tu przemieszanie kilku form i tematów zaimków. Długo byłoby o tym pisać, a już mało komu chciałoby się czytać takie akademickie wywody.
4. Reklamy… Wiem, ale muszą być, żebym nie dokładał do interesu. To chyba lepsze rozwiązanie niż liczenie na datki od czytelników – prędzej klikną w reklamę niż złożą dyspozycję przelewu, prawda?
14 Wrz 2014 o 17:03
Z mojego wpisu „coś” (skrypt PHP ograniczający dopuszczalne znaki?) wycięło część mojej wypowiedzi.
Wobec tego napiszę jeszcze raz:
A dla mnie forma „tę” jest nie do przyjęcia. W żadnym przypadku.
Na przykład:
– Czy zna pan Annę Kwiatkowską?
– Tak, widziałem tę kobietę wczoraj?
Zawsze powiem wtedy, że widziałem tą kobietę wczoraj.
Podobnie razi mnie zwrot: „pomożemy Tobie…”
„Tobie” – to może być: coś stało się „dzięki Tobie”.
Ale jak chodzi o pomoc – to tylko: „pomożemy Ci..” !!!
Tak czy siak – jestem z centralnej Polski. „Szkieletczyzna” i Mazowsze.
W Hrubieszowie i okolicach może jest inaczej… 😉
15 Wrz 2014 o 22:35
@ Jan Nowak
Ależ jak poprawna forma może być nie do przyjęcia!!! Herezje jakieś Pan wypisuje 😀
A teraz poważnie. Forma tę jest jedyną poprawną w eleganckiej polszczyźnie i jej pisemnej odmianie. W komunikacji ustnej dopuszczalna jest forma tą.
Ale naturalnie w jakiś sposób Pana rozumiem, ponieważ sam przecież nie od razu zostałem polonistą i też miałem szereg mylnych wyobrażeń na temat poprawności językowej, w tym również odmiany zaimka ta.
A jeśli chodzi o zaimek tobie/ci, to tak naprawdę wszystko zależy od pozycji zaimka w zdaniu oraz akcentu logicznego, aczkolwiek podane przez Pana przykłady są trafne. Może kiedyś o tym napiszę.
14 Wrz 2014 o 17:11
„Kawał”? Dowcip? Jak to nazwać?
Jasio mówi do taty:
– Tato, patrz! Ten pan się ciebie kłania!
– Nie ciebie tylko tobie.
– Mnie?
– Nie mnie tylko mi.
– No przecież mówię, że ciebie!
😀
14 Wrz 2014 o 17:50
I jeszcze, tak od niechcenia, przykład dlaczego trudno jest się nauczyć języka polskiego:
– Tato co to jest?
– To są czarne jagody synku.
– A dlaczego są czerwone?
– Bo są jeszcze zielone. Ale jak będą już naprawdę czarne – to będą niebieskie.
😀
5 Lis 2014 o 15:02
Nie uważam tego za herezję. Chyba, że mówi się „widziałem tamtę kobietę”. Dla mnie tworzenie takiego wyjątku dla „tę” nie ma uzasadnienia logicznego. Jaką kobietę widziałem? Tą. 🙂
5 Lis 2014 o 16:40
@ alistair80
O herezji pisałem w tym sensie, że uważanie poprawnej formy za błędną jest jakąś herezją. Zgadzam się natomiast z tym, że forma tą jest na gruncie współczesnej polszczyzny logiczna. Można śmiało przypuszczać, że za jakiś czas obie formy otrzymają w pełni równoprawny status, a potem forma tę będzie odczuwana jako jakiś archaizm. Ale to za jakiś czas. Jaki? Nie wiem, niezbyt szybko, bo język ma to do siebie, że ewoluuje dosyć powoli.
20 Gru 2015 o 13:03
A propos wyjątków… Co z rzeczownikiem „pani”? W końcu mamy w bierniku „panią”, więc powinno być: widzę tę panią. I tutaj nie sprawdza się zasada, że końcówka zaimka jest taka sama jak końcówka rzeczownika. No chyba, że się mylę i jest jednak „widzę tą panią”. Mam nadzieję, że nie. Proszę o rozwianie wątpliwości. 🙂
PS: Tak bardzo na marginesie – zakochałam się w używaniu „tę”!
28 Gru 2015 o 13:43
@ xyx3418
Nigdzie nie sformułowałem takiej zasady. Pisałem tylko o typowych końcówkach poszczególnych części mowy, a to duża różnica.
28 Gru 2015 o 14:41
Ja natomiast nigdzie nie napisałam, że to Pan tę zasadę sformułował. Zauważyłam po prostu tendencję do rozpowszechniania tej zasady (m.in. w komentarzach), która -jak widać – czasem może wprowadzić w błąd.
28 Lut 2016 o 9:31
Witam,
Jak zwykle świetny artykuł. Nadal mam jednak wątpliwość co do wyrażenia „tę samą książkę”. Zgodnie z tym, co przeczytałam w tekście, zaimek wskazujący „ta” ma końcówkę „ę” w bierniku, wobec czego wyrażenie to jest poprawne. Często spotykam się jednak, nawet w tekstach, gdzie „zwykłe” przypadki (tę książkę, tą książką) są napisane poprawnie, z zapisem „tą samą książkę”. Jest to błąd, mam rację?
28 Lut 2016 o 11:16
@ Regina
Tak, w tekstach pisanych będzie to błąd, spowodowany upodobnieniem końcówki zaimka do końcówki przymiotnika, za czym nie przemawiają żadne racjonalne względy.
1 Sty 2017 o 11:55
„Tę” jest jest odpowiednikiem „ten”. „Tą” jest odpowiednikiem „tym”. Kto potrzebuje jakiejkolwiek mnemotechnicznej zasady dla rozróżniania, czy w zdaniu powinien użyć „ten” czy „tym”? Czy przyjdzie komuś do głowy powiedzieć „rzuć ten klockiem” albo „podaj tym klocek”? Także przy stosowaniu „tę” i „tą” można posługiwać się tą samą logiką – pełnym, wewnętrznym zrozumieniem znaczenia słów. I tak powiemy „rzuć tą piłą” albo „podaj tę piłkę”. Kopiowanie końcówki „ę” lub „ą” naraża na błędy, a zamiast rozwiązywać problem – łata go. Spotkamy się tu z trzema sytuacjami problematycznymi.
1) „Jasiu, kopnij tę panią” – nie wolno nam skopiować końcówki.
2) „Poczuj tę moc” – nie ma czego kopiować.
3) „Podliczcie liczbę punktów zwycięstwa i jeśli obydwaj gracze mają tę samą – jest remis” – żeby można było „skopiować końcówkę”, trzeba wiedzieć z czego. Bo ani nie z „samą”, ani nie z „mają”, tylko z… „liczbę”. A to może łatwo umknąć, szczególnie w mowie.
11 Lip 2017 o 12:37
Hej, czemu czy tylko mi tak długo ładuje się strona
?
23 Wrz 2017 o 12:36
Ok, to z innej beczki, dosyć często słyszę w TV u naszych polityków i nie tylko jak mówią „przede wszystkiem”, „podjełem”, „tutej”, „dzisiej” czy tu tez jest jakieś logiczne wyjaśnienie?
7 Paź 2017 o 16:51
@ Zaciekawiony
To wygląda na jakieś naleciałości gwarowe, szczególnie w dwóch pierwszych przypadkach. W dwóch kolejnych mogą działać jakieś tendencje do wyrównań analogicznych pod wpływem form dzisiejszy i tutejszy.
25 Wrz 2018 o 3:52
Dzień dobry! Proszę o rozwianie moich wątpliwości. Formą poprawną zaimka w przypadku słowa żarcie, będzie to czy te?
Z góry dziękuję za odpowiedź!
22 Paź 2018 o 17:19
@ Paweł
To żarcie, tak samo jak np. to okno. Forma rodzaju nijakiego zaimka wskazującego brzmi w liczbie pojedynczej właśnie to.
1 Gru 2020 o 6:45
Ale jeszcze ludzie mylą „także” z,”tak że” , oraz „tak że” z „tak, że” . Niby brzmi tak samo, ale każde na inne zastosowanie. Kolega Bong0 pomylił „także” z „tak że”