Odmiana rzeczowników zakończonych na -ia i -ja jest źródłem wielu ortograficznych wątpliwości i błędów. Jak to często bywa, byłoby ich mniej, gdyby użytkownicy języka lepiej znali krótkie i nieskomplikowane reguły i stosowali się do nich. Znajdzie się, co prawda, ileś przypadków trudnych do rozstrzygnięcia nawet na gruncie istniejących norm, ale stanowią one margines.

1. Odmiana rzeczowników zakończonych na -ia

Czynnikiem decydującym o tym, czy w formie dopełniacza, celownika i miejscownika rzeczownika zakończonego na -ia występuje końcówka -i czy -ii, jest pochodzenie wyrazu. Pojedyncze i występuje w odmianie wyrazów rodzimych, a podwojone i, czyli -ii, w odmianie wyrazów pochodzenia obcego. Oczywiście, nie każdy ma świadomość pochodzenia odmienianych wyrazów, więc warto poszukać prostszej reguły, która będzie się sprawdzać, a nie będzie wymagała akademickiej wiedzy.

1.1. Zawsze -ii

Zawiłe rozważania opierające się na procesach historycznojęzykowych prowadzą do wniosku, iż końcówka -ii zazwyczaj występuje w odmianie rzeczowników, które w mianowniku kończą się na -ia po znakach spółgłosek: d, ch, f, g, k, l, r, t, v, np.
Arkadia — Arkadii, parodia — parodii, Leokadia — Leokadii, Holandia — Holandii;
mafia — mafii, Sofia — Sofii, Zofia — Zofii, fotografia — fotografii, kufia — kufii, filozofia — filozofii, amorfia — amorfii;
magia — magii, archeologia — archeologii, Brugia — Brugii, demagogia — demagogii, energia — energii, synergia — synergii;
anarchia — anarchii, Monachomachia — Monachomachii, Lechia — Lechii;
Nokia — Nokii, Kia (marka samochodów) — Kii;
folia — folii, kolia — kolii, magnolia — magnolii, anomalia — anomalii, ewangelia — ewangelii;
Maria — Marii, Bułgaria — Bułgarii, kuria — kurii, kancelaria — kancelarii, seria — serii, hipochondria — hipochondrii;
kutia — kutii, hostia — hostii, apatia — apatii, sympatia — sympatii;
Mazovia — Mazovii, Limanovia — Limanovii, Resovia — Resovii (kluby sportowe).

Tak się składa, że w rdzennie polskich wyrazach wyżej wymienione spółgłoski nie miały wariantu miękkiego, więc albo nie były zmiękczane (h oznaczane jako ch, l), albo w razie zmiękczenia przechodziły w inne głoski (np. d w dź, g w ż, k w c, t w ć, r w ż zapisywane jako rz). Inaczej jest w wypadku litery v, która w polskim alfabecie nie istnieje, więc jej obecność sobą samą świadczy o obcym rodowodzie wyrazu, f z kolei pojawiła się w polszczyźnie wraz z zapożyczeniami.

1.2. Zawsze -i

Końcówka -i występuje w odmianie rzeczowników zakończonych na -ia po spółgłoskach: c, s, z, dz, np.
Kicia (imię kota) — Kici, babcia — babci;
Kasia — Kasi, Basia — Basi, Pisia (rzeka) — Pisi, Marysia — Marysi, Zosia Samosia — Zosi Samosi;
bazia — bazi, Józia — Józi, Bozia — Bozi;
dzidzia — dzidzi, Madzia — Madzi, Lodzia (zdrobnienie od Leokadia) — Lodzi, Łodzia (herb szlachecki) — Łodzi.

1.3. Różnie to bywa

Istnieją też, niestety, spółgłoski, po których wybór odpowiedniej końcówki nie jest oczywisty. Są to: b, m, n, p, w. Tu, niestety, trzymać się musimy reguły związanej z pochodzeniem wyrazu, czyli w wyrazach polskich stosujemy końcówkę -i, a w zapożyczonych -ii. np.
fobia — fobii, Libia — Libii, Serbia — Serbii, Gambia (państwo w Afryce) — Gambii, ale skrobia — skrobi, hrabia — hrabi (forma oboczna obok hrabiego), głębia — głębi;
alchemia — alchemii, Warmia — Warmii, ale Rumia (miasto na Pomorzu) — Rumi, ziemia — ziemi, rękojmia — rekojmi, sodomia — sodomii;
mania — manii, aronia — aronii, pinia — pinii, ale Mania (zdrobniała forma imienia Marysia) — Mani, Sunia (imię suki) — Suni, Sonia (imię żeńskie) — Soni, wiśnia — wiśni, sotnia (oddział wojskowy na Ukrainie) — sotni;
terapia — terapii, kopia — kopii, rupia (waluta Indii) — rupii, tilapia — tilapii, ale Słupia — Słupi;
Liwia (imię żeńskie) — Liwii, Mołdawia — Mołdawii, Oliwia — Oliwii, ale Karwia (część Władysławowa) — Karwi, trzewia — trzewi;

2. Odmiana rzeczowników zakończonych na -ja

W wypadku tych rzeczowników zasada jest prosta, obowiązująca bez wyjątków i możliwa do stosowania mechanicznego. Wszystko zależy tylko od tego, czy końcówka -ja poprzedzona jest samogłoską czy spółgłoską.

2.1. Po spółgłoskach

Jeżeli końcówka -ja występuje po spółgłosce, w przypadkach zależnych stosujemy końcówkę -ji, np.
amnezja — amnezji, Abchazja — Abchazji, lekcja — lekcji, sesja — sesji, Azja — Azji, Rosja — Rosji, misja — misji, kolacja — kolacji, wizja — wizji.

2.2. Po samogłoskach

Jeżeli końcówka -ja występuje po samogłosce, w przypadkach zależnych w miejsce -ja stosujemy końcówkę -i, np.
zgraja — zgrai, Maja (imię żeńskie) — Mai, boja — boi, Odyseja — Odysei, epopeja — epopei, ruja — rui, żmija — żmii.

Mam nadzieję, że teraz już wszystko jasne.

Share on Facebook