Raskolnikowi czy Raskolnikowowi? O odmianie nazwisk zakończonych na -ow
Baza wiedzy, Język, Odmiana, Wskazówki poprawnościoweOdmiana nazwisk zakończonych na -ow często stanowi przedmiot wątpliwości uczniów, co łatwo zauważyć przy omawianiu powieści Zbrodnia i kara. Problem stanowi szczególnie tworzenie formy celownika: Raskolnikowi czy Raskolnikowowi, Swidrygajłowi czy Swidrygajłowowi, Marmieładowi czy Marmieładowowi? W dalszej części artykułu rozwiążę ten problem.
Warto przy okazji nadmienić, że na portalach pseudoedukacyjnych, tak uwielbianych przez pozbawionych zdolności ich krytycznej oceny uczniów, aż roi się od źle odmienionych form tych (i innych) nazwisk, że o innych kompromitujących błędach już litościwie nie wspomnę, żeby od tematu nie odbiegać…
Jak odmieniać i dlaczego?
Najłatwiej odwołać się do analogii, czyli odmiany nazwisk takich jak Żukow, Sokow, Czechow. Ich odmiana nie stanowi problemu, a ich poprawne formy celownika liczby pojedynczej to: Żukowowi, Sokowowi i Czechowowi. Formy celownika żukowi, sokowi i Czechowi byłyby poprawne, gdyby pochodziły odpowiednio od wyrazów: żuk, sok i Czech.
Dlaczego? Ano dlatego, że w wyżej wymienionych nazwiskach cząstka -ow jest ich integralną częścią. Z zasady, tworząc formę celownika liczby pojedynczej od nazwiska męskiego zakończonego spółgłoską, dodajemy do tematu nazwiska końcówkę -owi, np. Nowak — Nowakowi, Wagner — Wagnerowi. Z tego też powodu poprawne formy celownika liczby pojedynczej nazwisk Raskolnikow, Swidrygajłow, Marmieładow brzmią: Raskolnikowowi, Swidrygajłowowi i Marmieładowowi. Pierwsze ow jest w nich częścią tematu nazwiska, a drugie częścią końcówki fleksyjnej.
Kiedy stosujemy formę raskolnikowi?
Forma raskolnikowi (pisana małą literą) jest poprawna, jeśli pochodzi od wyrazu raskolnik, oznaczającego członka grupy wyznaniowej powstałej w XVII wieku w Rosji (tzw. staroobrzędowca). Warto też nadmienić, iż od tego wyrazu pochodzi nazwisko głównego bohatera powieści Dostojewskiego — autor zainspirował się prasowym opisem zbrodni popełnionej przez jednego z przedstawicieli tego odłamu. Pierwotnie wyraz raskolnik oznaczał odszczepieńca, toteż Dostojewski jako nawrócony syn Cerkwi Prawosławnej podchwycił temat, by wyrazić swój stosunek do raskolników i pokazać, że zbrodnia jest wynikiem odejścia od „prawdziwej” wiary.
Wzorzec odmiany wyrazów raskolnik i Raskolnikow
Na koniec (no, prawie na koniec) tabelka odmiany wyrazów raskolnik i Raskolnikow.
| Przypadek | Liczba pojedyncza | Liczba mnoga | Liczba pojedyncza | Liczba mnoga |
|---|---|---|---|---|
| Mianownik | raskolnik | raskolnicy | Raskolnikow | Raskolnikowowie |
| Dopełniacz | raskolnika | raskolników | Raskolnikowa | Raskolnikowów |
| Celownik | raskolnikowi | raskolnikom | Raskolnikowowi | Raskolnikowom |
| Biernik | raskolnika | raskolników | Raskolnikowa | Raskolnikowów |
| Narzędnik | raskolnikiem | raskolnikami | Raskolnikowem | Raskolnikowami |
| Miejscownik | raskolniku | raskolnikach | Raskolnikowie | Raskolnikowach |
| Wołacz | raskolniku | raskolnicy | Raskolnikowie | Raskolnikowowie |
Odmiana podobnych nazwisk
Analogicznie odmieniamy nazwiska Marmieładow, Swidrygajłow, Zosimow, Zamiotow, a także inne, niezwiązane już ze Zbrodnią i karą, np. Żukow, Czechow, Rachmaninow itp.
Warto też zauważyć, iż podany wyżej schemat odmiany odnosi się również do nazwisk zakończonych na -ew (-ow i -ew to cząstki wariantywne — pierwszą stosuje się po spółgłoskach twardych, a drugą po miękkich). Każdy chyba odmieni Dudajew — Dudajewowi, Dzagojew — Dzagojewowi, Adajew — Adajewowi, Prokofiew — Prokofiewowi. Więc w czym tak naprawdę problem?
Jestem nauczycielem języka polskiego w jednym z warszawskich liceów. Na tej stronie chcę dzielić się refleksjami dotyczącymi literatury, języka, edukacji, mediów. Nie zabraknie również tekstów mających na celu pomoc uczniom w zrozumieniu pewnych kwestii i zjawisk.
26 kwi 2013 o 19:34
Mój polonista, chociaż jest to gość naprawdę 'na poziomie’, miał swoim czasem problemy z nazwiskiem Rieux z Dżumy. Wydaje się proste do odmiany, ale w rzeczywistości stwarza czasami śmieszne sytuacje 🙂
26 kwi 2013 o 20:15
Nazwiska Rieux lepiej w ogóle nie odmieniać, bo nijak nie pasuje ono do żadnego polskiego wzorca odmiany – pisownia jest tu myląca…
31 paź 2013 o 4:12
Witam
proszę o interpretacje odmiany nazwiska premiera Czeczeni Kadyrow. Czy nazwisko to odmienia się przez przypadki?
31 paź 2013 o 21:50
To nazwisko odmienia się według podanego wzorca:
M. Kadyrow
D. Kadyrowa
C. Kadyrowowi
B. Kadyrowa
N. Kadyrowem
Ms. Kadyrowie
W. Kadyrowie
1 gru 2014 o 16:33
A co z Bułhakowem? Tak samo?
Artykuł poświęcony Bułhakowowi czy Bułhakowi?
I kolejne pytanie:
Bułhakowski Mistrz czy Bułhakowowski Mistrz?
Bułhakowski Berlioz czy Bułhakowowski Berlioz?”
Będę wdzięczny za odpowiedź,
MR
1 gru 2014 o 18:30
@ marciner
Tak samo. Gdyby pisarz nazywał się Bułhak, byłoby Bułhakowski, jeżeli jednak nazywa się Bułhakow, to np. Berlioz musi być Bułhakowowski.
2 gru 2014 o 9:33
Dziękuję za odpowiedź.
To mam kolejne pytanie.
Dlaczego Galeria nazywa się Trietiakowska (ta znana w Moskwie), a nie Trietiakowowska. Osoba, od której ta nazwa została utworzona, miała na nazwisko nie Trietiak, a Trietiakow?
Pozdrawiam
MR
2 gru 2014 o 17:58
Nie wiem. Prawdopodobnie przejęto tę formę żywcem z rosyjskiego. W polszczyźnie zasady mogą być trochę inne. Polecam wypowiedź językoznawcy dot. podobnego nazwiska: http://sjp.pwn.pl/poradnia/haslo/przymiotnik-dzierzawczy-od-Solowjow;12965.html
3 gru 2014 o 9:47
Dziękuję za odpowiedź i za link.
Pozdrawiam
MR
28 lis 2017 o 9:26
Dzień dobry! Mam pytanie odnośnie do odmiany nazwisk rosyjskich, ale żeńskich. Wczoraj w „Milionerach” padło pytanie o Raisę Gorbaczowę. Czy ta forma jest poprawna? Powinno być Raisa Gorbaczowowa czy Raisa Gorbaczowa? Z góry dziękuję za rozwianie wątpliwości.
28 lis 2017 o 9:54
@ yaga
Rozważania w powyższym artykule dotyczą odmiany nazwiska bohatera. Pani pytanie dotyczy czegoś innego — utworzenia formy żeńskiej.
Urabianie form żeńskich za pomocą sufiksów -owa i -ówna (w zależności od stanu cywilnego) to zwyczaj polski, w dodatku od dawna niepraktykowany, a jeśli już, to raczej w formie żartu lub wyrażenia pogardliwego stosunku. Powinno być Gorbaczowa, tak samo jak Płatowa (od Płatow) czy Gromowa (od Gromow), Jegorowa (od Jegorow) itd.
28 lis 2017 o 10:10
Bardzo dziękuję. Nie umiałam tego odnaleźć w Poradni Językowej, a bardzo mnie zdziwiło, gdy zobaczyłam na ekranie telewizora taką formę. Jednak telewizja kłamie 😉 Jeszcze raz dziękuję.